Margarine

Ik vroeg me al heel lang af waarom Nederlanders honderd jaar geleden in plaats van boter het surrogaat margarine zijn gaan eten. Een passage bij Sir William Temple, Observations upon the United Provinces of the Netherlands, London 1676, blz. 158-9, laat zien dat de daartoe benodigde geestesgesteldheid in ons land al eeuwen lang aanwezig was (onderstreping van mij):

• By this we find out the Foundation of the Riches of Holland, as of their Trade by the Circumstances already rehearsed. For never any Country traded so much, and consumed so little: They buy infinitely, but ‘tis to sell again, either upon improvement of the Commodity, or at a better Market. They are the great Masters of the Indian Spices, and of the Persian Silks; but wear plain Woollen, and feed upon their own Fish and Roots. Nay, they sell the finest of their own Cloth to France, and buy coarse out of England for their own wear. They send abroad the best of their own Butter, into all parts, and buy the cheapest out of Ireland, or the North of England, for their own use. In short, they furnish infinite Luxury, which they never practise; and traffique in Pleasures, which they never taste.

Goede boter verkopen, zelf slechtere eten. Er is dus toch zoiets als een Nederlandse identiteit. Zou het moderne adagium ‘Slecht is beter dan goed’ ook al zo oud zijn?

Trooster

Het is Pinksteren. Met een half oor naar de radio luisterend hoorde ik vandaag al twee maal de Heilige Geest een trooster noemen. Maar dat berust op een eeuwenoude vertaalfout: παράκλητος, parakleet, betekent ‘advocaat, voorspraak’. De Nederlandse bijbelvertaling heeft dat goed, o.a. in Joh 14:16: ‘Dan zal ik de Vader vragen jullie een andere pleitbezorger te geven, die altijd bij je zal zijn: de Geest van de waarheid.’
Hier in Duitsland is men blijkbaar nog niet zo ver.

Helemaal fout

‘Is alles naar wens,’ kwam de kelnerin wel twee keer vragen. Ja hoor, het eten was goed, en als dat niet zo was geweest was ik wel weggelopen. Het enige wat ik gewenst had was ander Nederlands. Toen ik haar mijn keuze uit de menukaart had meegedeeld zei ze: ‘Helemaal goed!’ Werd ik gefeliciteerd, had ik een quiz gewonnen? ‘Gaan we doen,’ sprak zij vervolgens, en daarop kreeg ik twintig minuten de tijd om deze aanslag op mijn eetlust te boven te komen. Ik heb er maar niets van gezegd; het is tenslotte haar moedertaal.

Wat wil God?

God is verdwenen uit Jorwerd, dat is bekend, maar uit Staphorst nog niet. Daar heeft Hij onlangs zijn wil gedaan aan wethouder de Jong, die na dertig jaar lidmaatschap van de SGP nu lid is geworden van het FvD, namens hetwelk hij nu zelfs kandidaat-gedeputeerde in Overijssel wordt. God gunt de Jong de carrièresprong. „Goddelijke besturing van boven bracht mij bij deze partij,” heeft de Jong volgens meer dan een bron verklaard—ik hoop dat het citaat klopt, kan het niet controleren. Zulke besturing komt altijd van boven, nooit van beneden uit de onderbuik.
.
God had zich al vaker met Nederland bemoeid. De oorlogszuchtige veroveraar van de Oost, J.P. Coen, schreef al in 1618: ‘Dispereert niet, ontsiet uwe vijanden niet, daer en is ter werelt niet dat ons can hinderen noch deeren, wandt Godt met ons is, en trect de voorgaende misslaegen in geen consequentie, want daer can in Indien wat groots verricht worden.’
.
De slavernij vond God ook een goed idee, althans volgens Ds. Godefridus Udemans in 1638: ‘Aengaende de Heydenen of Turcken, die mogen van de Christenen tot slaven gebruyckt worden, mits datse in eene rechtvaerdige Oorloge gevangen of van hare Ouders, of andere deughdelijcke Meesters, voor eenen rechten prijs gekocht zijn, ghelijck verhaelt wordt dat ordinaris geschiedt in Angola. Want dit accordeert met de Goddelijke Wet, Levit. 25, vers. 44.45.46.’
.
Van 1831 dateert het protestantse devies ‘God, Nederland en Oranje’ (Isaac da Costa), dat het nog tot ver in de twintigste eeuw heeft uitgehouden.
.
En dat zijn slechts enkele voorbeelden. Je zou een boek vol kunnen schrijven over de wondere werken Gods in en met de Lage Landen; waarschijnlijk bestaat dat al lang.
.
Dikwijls bevestigt God de status quo, ook wanneer die voor Nederland ongunstig uitpakt. Dan is het namelijk een beproeving of straf. “Zie toch niet op dien Duitscher. Hij is slechts een roede in Gods hand,” zei de oprichter van de SGP Ds. Kersken in 1940, met een fatalisme dat doorgaans alleen moslims verweten wordt.
.
In Jorwerd woon je waaratje zo gek nog niet.

OPGEPAST, Lesbisch stel! Een perversie voor kinderen

In het altijd zo rimpelloze Nederland was een klein briesje opgestoken, dat wat ‘ophef’ veroorzaakte. In een nummer van de Donald Duck zou een lesbisch stel zijn afgebeeld. Boze mensen vroegen zich af: Moeten ‘onze kinderen’ nu ook al verplicht aan dit soort perversies worden blootgesteld? Waarschijnlijk zijn dat dezelfde bozerikken die moslims verwijten dat zij intolerant zijn jegens homoseksuelen.
Zelf ben ik al zestig jaar niet meer geabonneerd op dat blad. Toen ik het betreffende plaatje eindelijk te zien kreeg moest ik erg lachen. Het is volkomen onschuldig.
Er zijn twee dames te zien die aan een drankje zitten. Het eten is er nog niet; ook in Duckstad is de bediening langzaam geworden. Uit het getekende hartje blijkt dat zij elkaar erg graag mogen. Is dat nou alles? Moeten ze daarom lesbisch zijn, voor de hele rest van hun leven? Er zijn zo veel mogelijkheden. Misschien gaan ze na het eten met elkaar naar huis en hebben ze eenmalig een dolle nacht. Misschien zijn ze serieus verliefd en besluiten te gaan samenwonen. Die blauwe jurk zal wel het grootste huis hebben, dus dan trekt die andere daar in; dat kán ja. Het is echter ook goed mogelijk dat ze een gezellig dagje Duckstad gedaan hebben en even in een uitgelaten stemming zijn. De rode jurk gaat na het eten terug naar haar flatje boven de bibliotheek, de andere gaat weer naar man en kinderen in Ganzenhuizen.
Wie kan dat weten, en móet het geweten en gezegd worden? Laat iedereen toch lekker doen waar hij/zij/het zin in heeft! Alle vormen van seks en liefde en genegenheid zijn mogelijk. Wel met inachtneming van bepaalde regels: geen dwang, geen letsel, geen overdracht van ziekten, geen misbruik of benadeling van kinderen.
Maar wat ook belangrijk is: de mens is een veranderlijk wezen. Hij hoeft zich niet vast te leggen, hij hoeft zich geen identiteit te laten aannaaien. Met die afzichtelijke letters LHB enzovoort rijst het helemaal de pan uit. De laatste versie die ik zag was: de LHBTQIAP community. Wie zich daar niet in herkent valt tussen de letters en moet dus zelf een letter gaan verzinnen, óf is cis het, wat ook erg onsmakelijk klinkt. Dit kan toch geen serieuze manier zijn om de menselijke verscheidenheid en veranderlijkheid te benaderen?

Waar ik niet geweest ben

Zinloos lijstje:
.
Nederlandse steden waar ik nauwelijks geweest ben:
Zwolle, Apeldoorn, Alkmaar, Den Helder, Vlaardingen, Tilburg, Eindhoven, Heerlen, Arnhem, Vlissingen, Almere.
.
Nederlandse steden waar ik helemaal nooit geweest ben:
Almelo, Hengelo, Amersfoort, Gouda, Roosendaal, Bergen op Zoom, Helmond, Oss.

Stoom

Een van mijn kinderherinneringen is dat ik met mijn moeder op ons kleine stationnetje aan de Langstraatspoorlijn stond en vreselijk schrok van een stoomwolk die sissend uit de locomotief schoot. Ook herinner ik mij dat opa ons met de auto naar het station gebracht had en dat hij al wegreed voordat de trein wegreed.
Nu lees ik toevallig dat die spoorlijn werd opgeheven op 1 augustus 1950. Ik was toen precies drie jaar oud; het is dus een zeer vroege herinnering.

Camera Obscura

Bij het uitmesten van een boekenkast vond ik een exemplaar van Hildebrand, Camera Obscura terug. Had ik het zelf gekocht? Het was een Prisma-boek van ± 1960, destijds het goedkoopste wat je krijgen kon, en dienovereenkomstig benauwd gedrukt en moeilijk doorbladerbaar. De eerste druk dateert van 1839.
Ik dacht altijd dat Couperus’ De stille kracht het eerste literaire werk was dat ik las, behalve dan de verplichte nummers op school. Maar tot mijn verbazing herinnerde ik mij grote stukken uit dit boek, soms hele zinnen woordelijk, na er ruim een halve eeuw niet aan gedacht te hebben! Het schrijnende verhaal van Keesje, het diakenhuismannetje, dien men het vlijtig gespaarde geld voor een eigen doodshemd had afgenomen. ‘Hoe warm het was en hoe ver.’ ‘Er komen mensen op een kopje thee, om verder het avondje te passeren,’ met de familie Stastok, Mietje met de Kalfsogen, Koosje van Naslaan en de heer Dorbeen, die werd gezegd een droogkomiek te zijn. ‘Een avondje vergulden,’ komt dat ook daaruit? Ik heb het nog niet teruggevonden, en weet ook niet meer wat vergulden is. En ja, het onvergetelijke gedicht dat mevrouw Dorbeen met zware klemtonen voordroeg, ik wist het ineens bijna woordelijk: ‘Zo rust dan eind’lijk, ’t ruwe noorden | Van hageljacht en stormgeloei, | En rolt de Rhijn weer langs zijn boorden, | Ontslagen van den winterboei.’
Het gezapige Nederlandse burgermansleven genadeloos gefileerd; dat was wel even leuk, evenals de informatie hoe men vroeger leefde: bij voorbeeld dat de kachel niet vóór november aanging, en dat er in diligences en trekschuiten vlijtig sigaren werden gerookt. Toch kan ik dit boek niet al te fascinerend vinden. Het kan alleen zo beroemd geweest zijn omdat er uit die tijd verder niet zo veel is. Iets later uit de eeuw herinner ik mij—maar die heb ik pas veel later leren kennen—alleen Klikspaan, Piet Paaltjens en Alexander Ver Huell, Zijn er zoo?, en dan kwamen de Tachtigers; toen werd het pas echt interessant. Tollens en van Lennep had je ook nog, maar die heb ik nooit gelezen.
Het kan echter ook zijn dat er in de vroege negentiende eeuw best wat geschreven werd, maar dat de erfenis niet is gecultiveerd. Lijkt me net iets voor Nederland, om zijn literatuur te vergeten. In de buurlanden is het volstrekt normaal, boeken uit de negentiende of zelfs de achttiende eeuw te lezen.
.
Vreemd, hoe zo’n teruggevonden boek heel veel weer terugbrengt in het geheugen. Zo bezien moet je misschien toch niet te veel weggooien.

Bronchitis, of: Europese onenigheid

Mijn bronchitis werd te lijf gegaan met een middel om te inhaleren en een antibioticum. Het hardnekkige na-hoestje dat ik nog steeds heb wordt nog bestreden met weer een ander middeltje om te inhaleren. Iedereen die ik hier in Duitsland ken en die ook wel eens bronchitis heeft gehad is het erover eens: ja, zo gaat dat, zo moet dat.
.
Hoe heel anders is dat in Nederland, waar ik iemand ken die een minstens zo erge bronchitis heeft als ik had. Die wordt helemaal niet behandeld, onder het motto: het zal vanzelf wel overgaan. Op de achtergrond loert waarschijnlijk het argument van het geprivatiseerde zorgstelsel: niet behandelen is veel goedkoper. Zoals de mensen na een knie-operatie daar ook meteen de straat op worden gestuurd.
.
Maar als een beroemde televisiepersoonlijkheid nu eens bronchitis heeft, of de koning, of Rutte zelf, worden die dan ook niet behandeld?

Mini-herinneringen: vette happen

Samosoplusivanje was het woord waar ik vanochtend mee wakker werd. Het betekent ‘zelfbediening’ in het Joegoslavisch, tenminste dat dacht ik. Volgens Google translate moet het zijn: samoposluživanje; bijna goed dus. In het mild-socialistische Joegoslavië van 1965 en volgende waren dat restaurants waar het gemene volk en ook studenten uit het buitenland voor weinig geld een maaltijd konden gebruiken. Geen grote keuken natuurlijk, maar ook niet in strijd met de menselijke waardigheid. In Bulgarije had je ze ook, maar dat was echt communistisch en daar was het eten meteen veel smeriger: een closetpapierkleurige kwak puree met een onbestemde saus waarin enkele stukjes vlees dreven.
.
Wat deed ik in die landstreken? Natuurlijk was ik onderweg naar het Midden-Oosten, tot Joegoslavië liftend en daarna met de trein. Vliegtuigen waren nog te duur, en bovendien was ik benieuwd naar al die gebieden waar je dan doorheen kwam. Door vreemde wisselkoersen was de Balkan en wat daarna kwam spotgoedkoop. Pas in Turkije werd het eten echt lekker, te beginnen met de restauratiewagen die aan de grens aan de trein werd gekoppeld: een weelderig ingerichte Oostenrijkse Speisewagen van ongeveer 1912, goed geconserveerd.
.
In Nederland bestonden ook van die zelfbedieningsrestaurants. Je had Heck’s en Rutecks, allebei op het Rembrandtplein als ik mij goed herinner. Een biefstukje met gebakken aardappeltjes, huzarensalade, dat soort dingen. Gebutste schaaltjes van roestvrij staal. Echt eten kon je bij De Kroon, ook op het Rembrandtplein. Toen ik dat voor het eerst zelf betaalde kostte dat 25 gulden: niet weinig, en wat ik mij er vooral van herinner is mayonaise.