Computers als taalveranderaars

Iedere wat oudere geletterde Nederlander kent de buigings-e, al kent hij misschien de term niet. Je zegt en schrijft ‘een mooi huis’, maar ‘mooie huizen,’ ‘het mooie huis,’ ‘de mooie huizen’. Welnu, die e in ‘mooie’, dat is de buigings-e. Als oude Nederlander kan ik daar geen fouten mee maken; hij zit ingebakken in mijn moedertaal. Misschien dat jongere mensen, die aan slecht onderwijs hebben blootgestaan, er wel fouten mee maken. Ook niet-moedertaalsprekers laten hem vaak weg.
.
Misschien gaat de buigings-e verdwijnen, zoals ook de laatste rest van het woordgeslacht, het verschil tussen de- en het-woorden, aan het verdwijnen is. Ik heb er vrede mee: talen ontwikkelen zich nu eenmaal, en oude mensen mogen onder elkaar nog lekker hun gang gaan. Voor hen is het prettig dat ze, bij al hun stijfheid, tenminste nog iets kunnen buigen.
.
Waar ik echter geen vrede mee heb is dat de automatische spellingscorrectie in vele computerprogramma’s die e vaak weglaat. Toen ik voor het eerst merkte dat er in een tekst van mij een buigings-e ontbrak dacht ik aan een typefout. Maar toen het vaak voorkwam begreep ik het: het is die schaamteloze corrector die alle buigings-e’s domweg schrapt; zelfs in déze tekst. In een behoorlijke tekstverwerker kun je die automatische spellingscorrectie uitschakelen, maar er zijn ettelijke programma’s, WordPress bij voorbeeld, waarin dat niet mogelijk is. En die betrap ik op het bliksemsnel weghalen van buigings-e’s die ik wel degelijk getypt had. Waar bemoeien ze zich mee? Zo zal die buigings-e waarschijnlijk versneld uit het Nederlands gaan verdwijnen, zodat er weer een stukje duidelijkheid brengende redundantie naar de knoppen is.
.
Sprekers van allerlei pluimage mogen mijn taal veranderen, maar ik wil niet dat één of ander stompzinnig computerprogramma mijn taal verandert! Het terugcorrigeren van de op niets berustende vermoedens van die ellendedingen kost toch al zo veel tijd.

=====

De spelling van het Frans is al eeuwenlang prettig hetzelfde, zodat je weet waar je aan toe bent, maar zij verandert nu door de smartphone. Bij andere talen is dat ook het geval, omdat er afkortingen en hip of revolutionair bedoelde alternatieve spellingen worden gebruikt. Maar in het Frans komt er nog iets bij: de accenten (bijv. é, è of ê) zijn op een smartphone heel lastig te typen, dus die worden voortaan maar weggelaten. Het lijkt de zestiende eeuw wel! Het hele systeem van de gebruikelijke Franse spelling wordt ondermijnd door zo’n apparaatje. Défenestrez-le!

Anti wat?

Uitingen van antisemitisme nemen de laatste tijd sterk toe, zo zeer dat het zelfs autoriteiten verontrust. Angela Merkel en ettelijke anderen hebben gezegd dat het een schande is en dat het niet meer voor mag komen. Wat ze eraan gaan doen is dan nog vraag twee.
Er zijn bevolkingsgroepen die meteen klaar staan met de bewering dat het allemaal de schuld is van de moslims. Inderdaad zijn er immigranten en vluchtelingen uit het Nabije Oosten die grote bezwaren hebben tegen Joden en/of Israëlis en die ook geweld niet schuwen. Palestijnen hebben die bezwaren van huis uit; andere Arabieren, bijv. in Syrië en Saoedi-Arabië, krijgen op school aangeleerd dat Joden baarlijke duivels zijn. Zo’n Syrische schoolverlater van zestien die hier rondloopt heeft van zijn levensdagen nooit Joden gezien, maar hij weet wel dat hij ze moet haten.
Het idee dat de toename te wijten is aan de nieuwkomers uit het Midden-Oosten lijkt dus nog niet zo gek, maar onderzoeken in verschillende Europese landen hebben aangetoond dat het toch niet zo is, en dat de overweldigende meerderheid van antisemitische uitingen en incidenten nog steeds van Europeanen zelf komt (zie bijv. dit en dit). Bij nader inzien is dat helemaal niet verbazend, gezien de rijke traditie die Europa op dit gebied kent. Voor Duitsland had ik dat ook zonder wetenschappelijke rapporten wel begrepen; het is hier van de straat te scheppen.

• In Nederland komt en kwam antisemitisme ook na 1945 voor. Ik wist dat vroeger niet, naïef en niet-Joods als ik was. Na vele jaren vond ik een oud-studiegenoot van me terug. Bij een etentje en een fles wijn vertelde hij me eens dat hij Jood was — wat ik nooit had geweten, maar zo hoort het ook — en in Nederland veel Jodenhaat had ondervonden. In de jaren zeventig dus, toen Nederland zich breed begon te maken als gidsland. De man had zo genoeg gekregen van dat Jood-zijn en het hele gedoe eromheen, dat hij naar een heel ver land was verhuisd en een vrouw van daarginds had getrouwd. Daar is hij geen Jood, hoogstens een Hollander. Probleem voor hem opgelost.

Mooi hoor, dat onze landen zo alert zijn op antisemitisme. Jammer alleen dat een deel van de bevolking het verschijnsel misbruikt als brandstof voor zijn moslimhaat. Maar nog veel treuriger is dat mensen die bezorgd zijn om antisemitisme onverschillig lijken te staan tegenover die moslimhaat, sterker nog: die soms heimelijk wel mooi vinden. Er is natuurlijk heel veel meer moslimhaat dan haat tegen joden; al was het alleen al omdat er zo veel meer moslims zijn.¹ Dat lijkt dan ineens een heel ander kapittel te zijn, terwijl het in werkelijkheid toch precies hetzelfde is. Daarom geef ik toch niet zoveel om die bezorgdheid over het antisemitisme. Breng de beide soorten haat eerst maar eens onder dezelfde noemer en noem ze altijd en consequent in één adem.

NOOT
1. Gemakzuchtige schattingen: wereldwijd zijn er: 15.000.000 Joden en 1.500.000.000 moslims. Honderd maal meer moslims dus.
Voor Duitsland zijn deze cijfers: 200.000 Joden en 4.700.000 moslims. Ong. vierentwintig maal meer moslims.

Verloren posten

Zoëven heb ik weer eens gedroomd dat ik ontslagen werd aan de VU. Het was nogal smartelijk en gedetailleerd ditmaal: de overname van de werkkamer door iemand anders, op straat lopen zonder te weten waarheen, enzovoort.
Allemaal onzin: ik ben in 1996, na jaren ontslagdreiging, niet ontslagen maar heb ontslag genomen, heb zevenendertig jaar onafgebroken als arabist gewerkt in Leiden, Amsterdam, Frankfort en Marburg, en geniet dientengevolge nu een behoorlijk pensioen. Een levensloop die menig academicus me zal benijden.
Wel heb ik twee maal de onttakeling van een studierichting meegemaakt, die in beide gevallen nogal lang duurde en waarbij ik als laatste het licht moest uitdoen. In Marburg werd niet het instituut opgeheven, maar verzandde wel het klassieke Arabisch.
.
Al dat opheffen geschiedde in groter verband: de alfa-vakken leveren geen rendement op, dus die konden veel kleiner. Eigenlijk viel het voor de ‘kleine letterenvakken’ in Nederland lange tijd nog mee, omdat er tien jaar lang bijzondere bescherming geboden werd. Maar daarna begon ook bij Arabisch de kaalslag. Voor zover ik kan overzien is in Nederland het vak alleen nog in Leiden op volle sterkte aanwezig. In andere steden niet meer, of sterk beknot. In Duitsland komt alles pas tien jaar later. Alles is er nog, maar op veel plaatsen wel erg uitgehold: halve banen, onderbetaalde assistentschappen enz.
.
Zowel aan de VU als in Frankfort werd de wetenschappelijke semitistiek/arabistiek opgeheven. Maar kort daarna werd in beide universiteiten islamitische ‘islamwetenschap’ ingevoerd. Hoewel het beter is imams hier op te leiden dan ze uit het buitenland te halen kan ik mij daarover niet verheugen, omdat het theologie is en vele dingen dus niet gezegd mogen worden. Om maar iets te noemen: de invloed van de Grieks-Romeinse cultuur op de oude Arabieren wordt geloochend; de biografie van de profeet wordt voor zoete koek geslikt en de aan hem toegeschreven uitspraken heeft hij werkelijk gedaan. Daar pas ik niet bij.
.
De opheffing van het instituut in Frankfort was overigens wél verheugend. In 2007 werden namelijk in de deelstaat Hessen de ‘kleinere letterenvakken’ samengevoegd en in de drie universiteiten geconcentreerd. In Marburg kwam (vrijwel) alles terecht wat met het Midden-Oosten te maken had, en dus ook ik. Dat was geen bezuinigingsmaatregel; integendeel, er werd een groot en vorstelijk gefinancierd instituut opgezet, met zeven professoren en als ik het wel heb veertig medewerkers. Het bloeide en gedijde en het was een mooie tijd. Alleen was er na mijn pensionering geen plaats meer voor iemand die die ouwe boel las en onderwees. Liever nog eens Arabische lente of salafisme enzo, en waarom zou iemand klassieke poëzie lezen, of de koran in het origineel? Wie zou daar in vier jaar studietijd nog aan toe komen, als er ook nog gewerkt moet worden om wat geld te verdienen? Ik heb dus ook in Marburg op een verloren post gewerkt, maar het geeft niet hoor, ik heb toch heel wat mensen wat mee kunnen geven.
.
Ooit was de arabistiek hulpwetenschap bij de bijbelwetenschappen. In de koloniale tijd bestudeerde men Arabisch en islam bovendien om islamitische koloniën beter te kunnen besturen. In de jaren zestig, zeventig van de twintigste eeuw brak het besef door dat in het nabijer gekomen buitenland Arabisch en Turks werd gesproken, en dat er intussen ook steeds meer Marokkanen en Turken in ons land woonden, wat de bestudering van de betreffende vakken vanzelfsprekend maakte. Men probeerde afscheid te nemen van de oude, koloniaal gekleurde oriëntalistiek en de studie van het vreemde op nieuwe manieren aan te pakken. Tot er een omslag kwam en het verlangen opkwam, juist liever niets over het Midden-Oosten te weten, en vooral niets over de islam. Het ‘islamdebat’, dat nu al ruim vijftien jaar woedt, blijkt immers veel makkelijker te verlopen als je er niets over weet. Bovendien bombardeert het prettiger als je niet precies weet waar je bommen terecht komen.
.
Mijn oude vak houdt mij nogal bezig de laatste tijd. Ik zal er af en toe eens een stukje over plaatsen. Dit was een begin.

Eindelijk racist

Racisten hadden het heel lang moeilijk in Nederland. Zij konden hun overtuiging niet vrijelijk uitdragen, omdat die door de jodenvervolging gedurende de Nazi-periode in een kwade reuk was komen te staan. Na enkele zwakke pogingen om de tot racisme neigende bevolkingsgroep een tehuis te geven (Glimmerveen, Janmaat) leek vanaf 2004 Geert Wilders uitkomst te bieden. Maar ideaal was zijn eenmanspartij niet. Omdat de Tweede Wereldoorlog nog nawerkte, en ook omdat Wilders zelf niet rasecht is, zoals te zien is aan zijn huid en zijn fophaar, kon hij het niet over ras hebben, maar fixeerde hij zich vooral op de islam, een onderwerp waar hij niets van wist en dat zijn volgelingen ook maar zijdelings interesseerde. De tijd dat godsdienst Nederlanders werkelijk bezighield ligt al ver terug. Maar het gezwatel over de islam kon nog enige tijd dienen om de heimelijke racisten mee op te vangen. ‘Islamkritiek’, diepe begaanheid met islamitische vrouwen (not!), en allerlei gruwelverhalen over sharia, tsunami, kalifaat en islamisering hielden het voor racisme vatbare segment van de bevolking bij de les, zonder het r-woord ooit te noemen.
.
Momenteel verbleekt de ster van de Grote Lijder en slijt ook het taboe op racisme. De messias voor wie deze Johannes de Doper het voorwerk heeft verricht is Thierry Baudet, die een redelijk succes heeft met gewoon racisme en fascisme. Eerst nog voorzichtig en omzwachteld, maar nu hij merkt dat zulke overtuigingen op weinig tegenstand meer stuiten gaat hij vol op het orgel. Een reeks publicaties heeft al iets van zijn geloofsovertuigingen laten zien. Een bijzonder doorwrocht artikel van Marijn Kruk toonde dezer dagen aan, hoe zeer Baudet geworteld is in het Franse fascisme en hoe verwant hij zich voelt met de oude Le Pen.
.
Er zijn mensen die menen dat Baudets aanhangers, nu hun voorman wordt ‘ontmaskerd’, zich wel spoedig van hem zullen afwenden. Het tegendeel lijkt me het geval: voor zover zij dit soort artikelen willen en kunnen lezen zal het hen eerder vervullen met trots dat hij in zo’n illustere traditie van racisme en fascisme staat, en dat daar niet meer omheen gedraaid wordt.
.
Degenen die Baudet niet blieven vinden in die artikelen bevestigd wat zij meteen al zagen of schoorvoetend vermoedden: hij deugt van geen kant. Geen kranten meer over volschrijven dus, geen coalitie mee doen.
.
Natuurlijk is het niet zo dat moslims nu opgelucht kunnen ademhalen. De haat jegens moslims van buitenlandse herkomst is voortaan ingekapseld in een algemener racisme, waar ook de christenen uit het Nabije Oosten last van krijgen. Moslims van oorspronkelijk Nederlandse afkomst kunnen eveneens haat verwachten; in hun geval loopt het onder het hoofdje ‘links’ of ‘volksverrader’.

De wens te sterven

Aan het einde van mijn straat staat een eenzaam huis met bijgebouwen, de voormalige afdekkerij. Op het hek had men een grote Duitse vlag bevestigd, met een IJzeren Kruis erin verwerkt. Een Nazivlag, in mijn eigen straat! Dat IJzeren Kruis staat namelijk plaatsvervangend voor het hakenkruis, dat hier verboden is en tot onmiddellijke arrestatie leidt.

Maar het ís natuurlijk niet mijn eigen straat; hij behoort aan het ‘volk’, dat als het de kans krijgt mij snel zal uitwijzen of erger nog. En waarheen dan? In Nederland is het momenteel nog erger.

Op zulke ogenblikken denk ik: was ik alvast maar dood, dan hoef ik de volgende golf van het Nazidom niet meer mee te maken. Nee, maak U geen zorgen, ik zal niet voor een trein springen; er is al vertraging genoeg op het spoor. Maar het was voor mij wel aanleiding om even na te denken over het doodsverlangen dat ik soms heb.

Dat is inderdaad sterk toegenomen sinds de opkomst van Wilders, Trump, Baudet cs., maar het hoort ook wel bij het ouder worden, denk ik.

Wie dood wil is eigenlijk ziek, die is depressief en heeft pilletjes nodig en/of een therapie, dat is tegenwoordig de standaard-opvatting. Maar ik ben niet depressief. Mensen die mij persoonlijk kennen zullen dat beamen, en de huisarts zou in de lach schieten bij het idee. Ik heb nog wensen en plannen en doe alle moeite om het leven te verlengen, ik kijk goed uit bij het oversteken, leef redelijk gezond, ga naar de dokter als er iets mankeert en heb zelfs een nieuwe knie laten inzetten om nog wat langer voort te kunnen.

Artsen doen al het mogelijke om het leven te behouden, dat is hun werk. Zelfs heel oude mensen worden nog in leven gehouden, soms tegen de klippen op, hoewel nabestaanden, als zo iemand dan eindelijk overlijdt, vaak spreken van een bevrijding. Dat is ook een christelijke gedachte: wat zou je nog verder leven in dit aardse tranendal, wanneer na de dood de hemelse vreugde je wacht? Komm, süßer Tod, zong Bach, en dat heeft hij in alle toonaarden herhaald.

Het doodsverlangen is blijkbaar een gedachtenlijn die in één ziel kan bestaan naast de wil tot leven. De mogelijkheid te sterven kan ook troostrijk zijn, als het echt eens nodig wordt. Als er overal weer van die vlaggen waaien, of als je ongeneeslijk ziek wordt. Op jongere leeftijd denk je niet zo, maar als het leven toch al grotendeels voorbij is … .

Of trap ik nu een open deur in? Bij mensen die al langer dood willen waarschijnlijk wel. Voor mij is dit nog tamelijk nieuw.

Slingerdriet

Die Baudet is nergens goed voor, integendeel; maar één ding moet je hem nageven: hij kan goed spraakgebruik creëren. Net als Marten Toonder en Gerard Reve. Maar die schiepen hun eigen nieuwe woorden, terwijl Baudet afgekloven begrippen, veelal uit het Nazi-jargon van de jaren dertig, het land in slingert. Verdunning, omvolking, cultuurmarxisme, dat soort woorden. De goegemeente pakt die woorden op, vraagt zich af of ze iets betekenen en zo ja wat, en probeert een standpunt te bepalen ten opzichte van de prediking eromheen. Dat gebeurt op zo’n grote schaal, dat die woorden onvermijdelijk in de volgende uitgave van Van Dale’s Groot woordenboek der Nederlandse taal terecht zullen komen, en dat was precies de bedoeling. Daar is niemand mee gediend. Tegen onzinwoorden helpt een minachtend lachje het best. Niet in de mond nemen die onwoorden.

Rattenvangers

Er zijn nogal wat goedbedoelende Nederlanders, die aantonen dat Wilders, Baudet c.s. halve nazi’s of hele fascisten, in ieder geval duidelijk racisten zijn. Zij laten zien wat voor vrienden de genoemde personen hebben, wie hen inspireren, uit welk gedachten‘goed’ zij putten. De bedoeling van die activiteit is waarschijnlijk dat de volgelingen daardoor tot inzicht zullen komen en zich van dergelijke politici afwenden. Maar dat is tevergeefs; juist óm dat racisme en fascisme loopt men achter die lui aan; is dat zo moeilijk te begrijpen?
.
Hoe groter de onzin en hoe talrijker de inconsequenties, des te enthousiaster zullen de volgelingen zijn. Dat heeft Baudet beter begrepen dan Wilders. Geen wonder, hij kon leren van Trump.

Remigrant?

Moet ik naar Nederland verhuizen? I can’t help but wonder where I am bound, zingt de radio juist, en zo is het. De mogelijkheid bestaat dat ik het paradijs Duitsland moet verlaten om een verzekeringstechnische reden. Ik heb namelijk geen Pflegeversicherung, d.w.z. als ik over een aantal jaren bedlegerig word of langdurige verpleging nodig heb is er niemand die dat betaalt. Ik heb zo’n verzekering niet, omdat ik een Nederlandse zorgverzekering heb, en in Nederland wordt de verpleging, of wat daarvan over is, uit de openbare middelen betaald (AWBZ). Geen Duitse Seniorenresidenz, bejaardenhuis of verpleeghuis wil echter iemand zonder zo’n verzekering opnemen. Wachten tot ik heel ver heen ben is geen goed plan: op je tachtigste is het echt moeilijk verhuizen.

Een cynicus zal misschien zeggen: in Nederland heb je wel AWBZ, maar ook niet veel verpleging. Dat is waar. De andere nadelen van Nederland zijn bekend: overal herrie, huizen met dunne wandjes, slecht eten, toenemend fascisme en racisme en een kaalplukkende fiscus.

Toen ik indertijd naar Duitsland trok dacht ik dat de Europese eenwording zou zorgen voor eenheid in belastingen, zorgstelsel enzovoort. Het tegendeel is het geval, wat voor de onderdanen, maar ook voor de EU zelf, een groot nadeel is.

Woorden als remigrant, remigratie, die in officiële stukken worden gebruikt, zijn overigens helemaal fout. Na twee weken kun je terug naar waar je vandaan komt, na een jaar ook nog, maar na eenentwintig jaar niet meer. Ik zou opnieuw moeten emigreren, als economisch migrant naar een land waarvan ik de taal aardig beheers, maar dat heel anders is dan ik het kende. Vroeger was Nederland een Sozialstaat, de treinen reden op tijd en niemand stemde op Wilders, weet u nog? Zou ik naar Nederland moeten blijf ik dus emigrant.

Maar ik ga eerst nog nadenken, tobben, en allerlei adviezen inwinnen. Wat hier ook wel wordt gedaan is dat een aantal oudjes gaan samenwonen en samen een Oekraïense verpleegster huren. Maar, maar … dat zijn dan toch Duitsers en die hebben als basis toch zo’n Duitse Pflegeversicherung.

Friedensware

Behalve wapentuig waren de Duitse producten in de veertiger jaren slecht. Alle energie ging naar de oorlog, vele grondstoffen waren niet meer ter beschikking. Maar er waren natuurlijk nog talloze uitstekende artikelen van voor de oorlog in omloop. Das ist noch Friedensware, prezen de mensen dan. In de huidige tijd wordt het nog wel eens voor de grap gezegd, over een voorwerp dat onverwacht goed is.
.
Ik heb ook wat Friedensware gehad, lakens en theedoeken uit oma’s uitzet van 1919. Ze moet ongeveer de hele Eerste Wereldoorlog hebben besteed aan het erin borduren van haar monogram. Van na de Tweede Wereldoorlog handdoeken uit de vijftiger jaren, nog steeds in gebruik, al worden ze nu wat dun. En opa’s sjaal: een mengsel van wol en zijde, heerlijk warm, helaas ergens kwijtgeraakt. En zijn kamerjas, waar je helemaal in kon wonen, zo behaaglijk warm, en hij zag er nog goed uit ook. Toegegeven, na enkele decennia is alles versleten, maar het geprogrammeerde kapotgaan van de huidige spullen is diep treurig. Een dieptepunt zijn natuurlijk die dure voorversleten en voorgescheurde jeans. Vele mensen houden blijkbaar van kapot; ik niet.
.
Signaleerde ik onlangs de bedroevende kwaliteit van kammetjes en broekzakken, vandaag wil ik de broekriem er eens uitlichten. Ik heb twee uitstekende bruine broekriemen in gebruik, een uit de jaren tachtig uit Nederland, een uit begin jaren negentig uit Griekenland. Niet kapot te krijgen; ze zijn doorleefd en waardig oud geworden. Maar ik probeer al jaren een duurzame zwarte broekriem te kopen en dat is een moeilijk artikel. ‘Echt leer’ staat er meestal op, en het ruikt ook naar leer. Maar die geur komt waarschijnlijk uit een spuitbus, en het lijkt wel of verpulverd leerafval tot een nieuw materiaal is samengekit. Binnen de kortste keren ziet het er groezelig uit en na een poosje valt het gewoon uit elkaar. Dat geldt natuurlijk voor het aanbod van de riemenverkopers op de markt, maar helaas ook voor de traditierijke leer- en kofferwinkel hier in de stad. Een dure riem dan? Die heb ik ook wel eens gekocht, maar daar schiet je niets mee op. Fijn dun leer van buiten, nog fijner aan de onderkant, textielig binnenwerk, en het geheel dan met keurige steken aan elkaar genaaid, ja dat ziet er sjiek uit. Maar dat dunne leer en die naden vergaan snel, en dan loop je met een kapotte riem die zelfs niet de charme van het proletarische te bieden heeft. Misschien eens een cowboywinkel proberen dan? Of iets vegaans?

Belangrijk

Soms denk ik even — maar ik durf het nauwelijks te denken en het moet onder ons blijven — soms denk ik dat ik in plaats van vrijblijvende stukjes over hap-snap-onderwerpen, die het karakter van een aardigheidje hebben, iets samenhangends en dwingends zou moeten schrijven over iets wat er werkelijk toe doet: de koloniale geschiedenis. Want het is mijn overtuiging dat de malaise die in Nederland om zich heen grijpt wordt veroorzaakt door twee zaken: de verdwijning van het christelijk geloof en het ‘vergeten’ van het koloniale verleden. Zowel de malaise als een perspectief op een remedie heeft Nederland gemeen met de ex-koloniale mogendheden om ons heen.
.
Waarom is dit idee zo gewaagd, voor mijn doen? Omdat het zou betekenen dat ik in Nederland moest wonen, dicht bij de bibliotheek van Leiden en de archieven van Den Haag. Hier kun je zulk werk niet doen.