Miniherinnering: pijltje, Makrotest

‘Je moeder kreeg een pijltje in haar oog.’ Met deze regel werd ik vanochtend wakker. Het stamt uit het lied ‘O kom uit de bedstee mijn liefste.’ Dit voerde mij terug naar de firma Makrotest, op het pleintje achter de Westerkerk te A., waar ik als student in de late jaren zestig vaak gewerkt heb. Ik kreeg als student niet te weinig geld, maar wilde reizen naar het Midden-Oosten maken en daarvoor was extra geld nodig.

Makrotest deed marktonderzoek, en wel met een vroeg soort computer, een geheimzinnig ding dat in een aparte kamer stond. Daar rolden gegevens uit die vervolgens met de hand door accurate mensen ergens moesten worden ingevoerd. Of nee, misschien was het juist omgekeerd. Wat moest je precies doen? Waren dat die langwerpige kaartjes met talloze rechthoekige gaatjes erin? Ik weet het niet meer. Klanten hadden blijkbaar fortuinen over voor marktonderzoeken, want Makrotest betaalde het zaaltje vol studenten ook vorstelijk, het arbeidsklimaat was zéér relaxed en je mocht komen wanneer je wilde, ook voor een paar uurtjes tussendoor. Het werk op zich was saai, maar het was er gezellig en je kende die mensen op den duur. Daar stond vaak de radio aan, en daar heb ik dat liedje over die bedstee gehoord. Er was overigens ook een jonge krokodil in een terrarium. Geen goed idee achteraf, maar zo was het.

Soortgelijk werk heb ik iets later voor de gemeente Amsterdam gedaan. Dat was in een verwaarloosd pand in de Sarphatistraat. Daar werden onderzoeken naar het verkeer gedaan. De betaling en de arbeidsvoorwaarden waren net zo prettig als bij Makrotest. We gingen soms naar het Volkskoffiehuis ertegenover in de Roetersstraat, waar de volkskoffie niet beroerd was.

Soms kregen we ook de resultaten van die onderzoeken te horen. Meestal betrof het waarheden als koeien. Zo was bij voorbeeld de uitkomst van een onderzoek dat een fiets in Amsterdam anderhalf maal zo snel vooruit kwam als een auto. Dat had ik ze uit eigen ervaring ook kunnen vertellen, maar ja, het moest bewezen worden en het budget moest op. In dat opzicht is er niet veel veranderd.

Werd er geknoeid, hebben we als studenten de resultaten een bepaalde richting op geduwd? Dat weet ik niet meer. Wel lijkt het me aannemelijk dat er door slordigheid foute resultaten ontstonden. Het was vaak iets té gezellig daar.

Sommersingen

Dat was een mooie dag gisteren: liederen van Mendelsohn, Hense, Hindemith en Williams geoefend. Dezelfde als vorig jaar; toen kon er wegens corona geen concertje worden gegeven; nu wel, in mei. Maar het programma bleek iets te kort, zodat er werd besloten nog iets aan toe te voegen. Een stuk van Rutter, beèèh; dat bederft voor mij de pret een beetje. Een knappe koordirigent is Rutter, en hoe hij moet componeren weet hij ook best, maar wat heb ik de pest aan dat gladde, laatchristelijke gezwijmel van hem. Seicht is het Duitse woord daarvoor.
In september komt Sommersingen 2.0 met een nieuw programma.

Grote vissen

Voor het eerst sinds Parijs weer eens weldadig geslapen. Zou zo’n reisje vroeger een peuleschil zijn geweest, nu veroorzaakte het onrust en slapeloosheid. En die hielden aan, omdat nieuwe onaffe taken me bedrukten. Maar langzamerhand eet ik mij erdoorheen. Het belastingbiljet is de deur uit. Medische onderzoeken duren weliswaar lang—het wachten dan—, maar de resultaten zijn tot nu toe bemoedigend. Het repeteren voor het Marburger Sommersingen, dat gisterenavond begon en waar ik erg tegenop had gezien, viel erg mee en was zelfs leuk. Dat ik mij niet had voorbereid viel niemand op. Vandaag weer de hele dag zingen, maar dan morgen en maandag eindelijk de voltooiing van een artikel dat nog af moet. Dan kan de zomer komen!

Heerlijk uitgeslapen dus; het Sommersingen gaat pas om tien uur verder. Kort voor het wakker worden kwam er nog wel een rare droom langs. Zelden zoiets ongestructureerds gezien. Ik zat in een treincoupé met een kat die om eten zeurde. Na een poosje begreep ze dat ik niets had, nam genoegen met mijn gezelschap en kwam tegen me aan liggen. In Frankfort aangekomen nam ik per ongeluk een verkeerde uitgang en belandde in een verlaten metrotunnel, waar een drukbezochte schuilmoskee bleek te zijn. Ik wurmde mij door de schare gelovigen en kwam bij de Main. Daar zag ik hoe een jonge vrouw met schoenen en jas in de rivier sprong. Het was geen ongelukje, ook geen zelfmoordpoging, ze wilde gewoon even zwemmen. Er waren nog meer zwemmers, en ook volop grote, vette vissen. Op de weg naar huis was ik ineens in gezelschap van een dame. De weg ging steil omhoog, en na een poosje bedachten we dat dit niet de goede weg kon zijn. Het was een woonstraat, er waren helemaal geen winkels. De navigator in het telefoontje moest uitkomst bieden, maar zover kwam het niet: ik werd wakker.

Kneusje

€ 2,32 kostte die paprika. Maar omdat er een slecht plekje aan zat mocht ik hem meenemen voor de helft van de prijs. Het voelt een beetje als 1930.

Betalen voor je eigen val

Gesprekje:

–Dat boerenprotest de grootste demo? Heeft dan niemand meer herinneringen aan de Kruisraketten-demo, nu veertig jaar geleden? 600.000 vredesbewegers!

– Mijn (doorgaans welingelichte) vader zei indertijd dat de Vredesbeweging werd betaald door de DDR. Ik geloofde hem niet; jaren later bleek hij wel gelijk te hebben gehad.

– Hier het volledige verhaal. Het is niet bezijden de waarheid en het ligt enigszins genuanceerd, maar je vader had geen ongelijk dus. https://nl.wikipedia.org/wiki/Stop_de_Neutronenbom

– Maar 600.000 mensen hadden geen ongelijk en het geheel heeft wel wat teweeg gebracht. Misschien moeten Shell en BP de klimaatbeweging gaan betalen?

– Zonder de Vredesbeweging had Gorbatsjov zijn perestrojka en glasnost en zijn Sinatra-doctrine nooit door kunnen zetten. Dan was de muur misschien pas veel later of op een heel andere manier gevallen.

Gezongen in Parijs

Zo, dat was Parijs. Vrijdag na de bus + treinreis meteen door naar de generale repetitie; Bachs hele Johannespassion doorgezongen en gespeeld. Vandaar mee naar de gastgezinnen, want ditmaal sliepen we niet in hotels.

Zaterdagavond de eerste uitvoering, zondagmiddag de tweede. Uit de kerk direct naar het station, nog wat gegeten en hup, met de TGV weer naar Metz, waar ons busje op ons wachtte. De Duitse Spoorwegen waren er niet in geslaagd een overtuigende aanbieding voor de treinreis te maken; vandaar.

Muzikaal was alles prachtig. Een echt barokorkest en zes uitstekende beroepssolisten. Barokinstrumenten zijn een halve toon lager gestemd dan de moderne; dat is voor sopranen en tenoren erg comfortabel. De uitvoeringen vonden plaats in de hoofdkerk van de protestantse gemeente in Parijs, die beide keren propvol was. De Franse dirigent, die we van de vorige keren al kenden had promotie gemaakt: hij was nu koorleider van die hoofdkerk geworden; vandaar dat er nog een koor meezong. Het mengde alles mooi samen. 

De kerk hechtte er belang aan dat het geen concert was, maar een deel van een kerkdienst, zoals in Bachs tijd, en ook zoals vijftig jaar geleden nog bij de cantatediensten in de Amsterdamse Westerkerk. Dat had tot gevolg dat er geen entreekaartjes werden verkocht, maar dat iedereen iets in de offerschaal mocht werpen. Dat zal de kosten van — natte vinger — meer dan €  30.000,– niet hebben gedekt. Maar de protestantse minderheid in Frankrijk is erg rijk, dus dat zal wel goed komen.

Tussen de beide delen van het stuk was er een predicatie, wat ons gelegenheid gaf even op adem te komen en vooral: even te zitten, want er werd weer veel gestaan; alleen tijdens aria’s niet. En gelukkig mocht ik plaats nemen in het comfortabele, massief eiken koorgestoelte. Van en naar het logeeradres werd ik per auto gereden. Alles optimaal dus; toch raakte ik wel weer behoorlijk kapot in de benen en ook verder was het erg vermoeiend. Hier wreekt zich mijn hoge leeftijd, maar zeuren we er niet over. Na één twee dagen herstel thuis is alles weer zoals vóór het vertrek. 

Voor de stad Parijs had ik de hele zaterdag. Maar om te beginnen heb ik uitgeslapen, wat na de vorige dag wel nodig was. Verder loop ik slecht, dus ik heb maar één ding gedaan: het Musée Gustave Moreau bezocht, wat ik als student ook wel eens deed. De Manet/Degas tentoonstelling in het Museé D’Orsay lukte niet; daar moet je weken van tevoren een créneau horaire reserveren, een time slot. Wist ik veel; weer een woord geleerd. Ik pas niet meer zo goed in deze wereld.
O ja, en nog in een echte boekhandel geweest: Albin Michel, die is toch een stuk aardiger dan die dumpzaken van de Fnac.

Van oude mensen
Ik was te gast bij een aardig en zorgzaam ouder echtpaar, dat wil zeggen: van mijn leeftijd ongeveer, maar eigenlijk heel wat ouder. Een fraaie woning, die in de jaren zeventig van alle gemakken was voorzien. Daar was geen deurknop en geen lamp en geen lichtschakelaar die niet op de een of andere manier een beetje kapot was. De meeste dingen deden het nog wel, maar met gebruiksaanwijzing. Twee dagen een klusjesman en alles is weer in orde, zou ik denken, maar zij dachten daar niet aan. Verder waren daar veel thermoskannen, koffiemolens, radio’s, citruspersen, tassen, theepotten enzovoort, alles in drie- of viervoud. Aankoeksels van lange levens. Ik herken dat wel, bij mij begint het ook al, maar zoals gezegd: zover heen ben ik nog niet. Gauw maar eens langs de kringloopwinkel met de overtollige troep.

Nu komen de voorbereidingen voor het Marburger Sommersingen, en Daniel gaat met mij de opera-zangstijl behandelen.

Waarom nog lezen?

Of ik iets van Kumpfmüller gelezen heb? Jazeker, een goed boek was dat. Ik ben eraan begonnen toen ik eens met de trein naar Fulda reisde. In Gießen moest ik overstappen, daar kocht ik bij een bakkerij op het station een broodje. De lange rij wachtenden irriteerde me een beetje. Het broodje werd aangereikt in een grijs kartonnen bakje, ik zie het nog voor me. Wat is het geheugen toch een wonderlijk iets, dat het zich zulke dingetjes zo precies herinnert.

Ja, maar waar dat boek over ging, en waarom het zo goed was, dat weet ik niet meer. Zelfs de titel is me ontschoten; wacht, ik loop even nar de kast, ja, Hampels Fluchten heet het. De hoofdpersoon vluchtte uit West-Duitsland naar de DDR, dat weet ik nog. Dat, en een enkele sfeertekening van de DDR is alles wat er nog van in mijn geheugen zit.

Met andere boeken is het net zo; het gaat van kwaad tot erger. Ook met het onderzoek dat ik nog doe heb ik er last van. Wat ik gisteren heb gevonden weet ik vandaag niet meer. Gelukkig heb ik het opgeschreven, zodat het niet verloren gaat. Van de machtige kaartenbak die mijn hoofd ooit was is niet veel meer over.

Waar gaat dat heen? Mijn moeder las ook graag. Ik zie haar nog zitten op het terras van het verzorgingshuis, met een boek voor zich. Later bleek dat het telkens hetzelfde boek was. Het raakte erg versleten; mijn zwager heeft het liefdevol gerestaureerd. Volgens hem had ze telkens dezelfde bladzijde voor zich. In haar laatste jaren zelfs dat niet meer.

Daar gaat het dus heen. Het wordt hoog tijd dat ik in het tuincentrum wat geraniums ga uitzoeken. In het voorjaar, niet vergeten.

Nog niet

Mini-herinneringen: Duitse eenheid

Na de val van de Muur, toen de grens met de DDR allang moeiteloos overschreden kon worden en vele Oostduitsers nieuwsgierig naar het Westen kwamen, ontmoette ik iemand die bij Lübeck woonde, in het Westen, op zeven kilometer van die grens. ‘En, bent u al in het Oosten wezen kijken?’ vroeg ik. ‘Nee, daar waag ik mijn schokbrekers niet aan,’ was het antwoord. Niet nieuwsgierig.

In 1998, acht jaar na de hereniging der beide Duitslanden, heb ik een gastcollege gegeven in Halle an der Saale, in de voormalige DDR. De afspraak was lang van te voren gemaakt, maar toen het zover was bleek dat op dat tijdstip ook een belangrijke voetbalwedstrijd zou plaatsvinden, van Duitsland tegen weet-ik-niet-meer. Ik dacht: dan zal er wel niet veel publiek komen, maar de zaal bleek goed gevuld. Na afloop vroeg ik een paar studenten: ‘Moesten jullie geen voetbal kijken?’ ‘Nee,’ kreeg ik te horen, ‘het Duitse elftal interesseert ons niet zo.’

Schwere Wörter: Fachkräftinnen

Ik heb het werkelijk iemand horen zeggen vanochtend: Fachkräfte und Fachkräftinnen. De man was niet onontwikkeld, en als grap bedoelde hij het niet. Het is fout Duits, laat ik dat voor alle duidelijkheid vooropstellen. Fachkräfte zijn ‘vakmensen’, van beiderlei geslacht. Het is dus niet nodig er een vrouwelijke vorm van te verzinnen.

In Nederland zijn alle vrouwelijke beroepsaanduidingen afgeschaft. Sigrid Kaag is een politicus. Dertig jaar geleden zou ze nog een politica zijn geweest.

In het Duits is juist het omgekeerde gaande: alles moet gegendert worden, d.w.z. van een vrouwelijke vorm voorzien. Politici zijn er al wat langer geleden mee begonnen, met hun Sehr verehrte Mitbürgerinnen und Mitbürger, maar het vreet zich inmiddels door de hele maatschappij. Op schrift zijn er trucs voor, bij voorbeeld FahrerInnen, Fahrer*innen of Fahrer_innen, wil dus zeggen: ‘chauffeurs (m/v)’. Nieuwslezers kunnen dat perfect voorlezen met een bijna onhoorbare glottislag voor de i. Maar als het woord van een lidwoord wordt voorzien lukt dat niet. Dan wordt het die Fahrerin/der Fahrer of eventueel der Fahrerin/dem Fahrer, al naar gelang—en ja, dames gaan nog altijd voor. Als er een adjectief bij moet wordt het nog moeizamer: die behandelnde Ärztin/der behandelnde Arzt. Sommige woorden zijn verdwenen omdat er makkelijk een neutraal alternatief te vinden was. Studenten kon niet meer, want dat zijn alleen mannen, dus nu heet het Studierende, vulgo Studis. Maar voor veel woorden is er niet zo’n alternatief.

Het gendern biedt eindelijk gerechtigheid voor vrouwen, vinden velen, en politici of officiële personen kunnen zich niet veroorloven het na te laten. In universitaire publicaties is het verplicht. De spreker die Fachkräfte und Fachkräftinnen zei had de gender-plicht al zo verinnerlijkt dat het er vanzelf uitfloepte. Het laat wel zien in welke waanzin we zijn beland. Maar het aantal Duitseressen en Duitsers dat er genoeg van krijgt neemt gestaag toe. Sommige media hebben al besloten het niet meer te doen. Vermoedelijk wordt het gendern in de komende jaren weer afgeschaft. Al was het alleen al omdat het een schrijnend onrecht inhoudt jegens personen die niet tot een van de beide geslachten behoren.