Joden in Kairo: miniherinneringen

In Oud-Cairo (Fustat) staat een synagoge, die beroemd geworden is omdat er in 1896 in een rommelkamertje een schat aan historische documenten uit de 9e-19e eeuw gevonden werd: de Cairo Geniza. Die synagoge ging ik eens met een studiegenoot bezichtigen en daar maakten we kennis met de bewaker/koster/gids van het gebouw: een onderdanig, onderworpen, schrikachtig mannetje: de vleesgeworden bede om hem daaruit te halen, maar we konden niets voor hem doen.
Onder het socialisme, ± 1959–60, waren de ongeveer 80.000 Joden van Egypte grotendeels het land uitgezet. Blijkbaar waren ze eerst ondergebracht in een doorgangskamp, dat zich uitstrekte achter die synagoge. Het stond nu leeg; alleen aan het begin waren nog twee, drie barakken bewoond. Misschien woonde die koster daar ook. We liepen even op en neer door de verlaten straatjes. Daar hoorden we ineens de harde stemmen van een stel Duitse toeristen. Hier wohnen noch welche, riep er een. Dat klonk niet prettig.
.
Over mevrouw F., de weduwe van een bekende filmster en zanger, heb ik al eens geschreven. Zij was de corpulente vrouw, die lichamelijk moeite had om het islamitische gebed te verrichten, maar daartoe door haar zoon gedwongen werd. Ja, zij was van huis uit Jodin, maar bekeerd tot de islam. Of dat op wens van wijlen haar man was gebeurd, of onder de aanstorm van het socialisme met zijn vreemdelingenhaat, of pas later onder druk van haar zoon kan ik niet nagaan. Vermoedelijk werd zij pas laat bekeerd, want er zijn ook corpulente moslima’s die het gebed moeiteloos verrichten: een kwestie van vroege training.
.
Mevrouw Weinstein dreef een winkeltje in kantoorbehoeften. Zij was Jodin gebleven. Misschien behoorde zij tot de kleine groep Renommierjuden die het regime nodig had om te getuigen hoe goed men in Egypte de Joden behandelde? Met hetzelfde doel werd de grote synagoge in de Adly-straat opengehouden, bewaakt, onderhouden en soms zelfs feestelijk verlicht: niets aan de hand.
.
En dan was er nog de kelner bij Groppi. Dat was een patisserie annex restaurant, voorheen van eerste kwaliteit, maar onder het socialisme in  verval geraakt, zoals alles. Je kon daar Europees eten, met wijn erbij. Soms hadden we daar even behoefte aan, hoewel het aanbod tamelijk erbarmelijk was.
Maar die kelner was nog uit de oude tijd; hij verstond zijn vak en oefende het met verve uit. Hij moet geleden hebben onder de kwaliteit van de wijn, die hij met alle strijkages kwam serveren. Servet over de arm, om de fles, kurk ruiken, laten proeven, alles met gebaren alsof hij in een grand hôtel werkte, en alsof die wijn wat voorstelde. Het was treurig te aanschouwen hoe hij dat eenheidsbocht uit de genationaliseerde wijngaarden behoedzaam decanteerde in een soort bloemenvaas. Misschien was dat omdat glazen flessen zeldzaam en duur waren en te vrezen was dat de klanten die mee naar huis zouden nemen?
Deze man zag er teleurgesteld en afgeleefd uit, hij zal niet veel ouder meer geworden zijn.
.
Een bekende Egyptische Jodin die na de verdrijving in Europa terecht is gekomen is Gisèle Littman, alias Bat Yeor (= Dochter van de Nijl). Een gifslang, die het verlies van haar rijke koloniale leventje nooit te boven is gekomen en sinds jaar en dag vuil spuit over de Islamitische wereld. Zij is degene die het begrip Eurabia heeft uitgevonden: een Europa waarin de tot fascisme neigende politieke leiders heimelijk toewerken naar de oprichting van een islamitisch kalifaat. Ook het begrip dhimmitude is uit haar pen gevloeid: niet-moslims zouden zich ten opzichte van moslims in een staat van onderworpenheid begeven.

Noordwaarts

11.11.2018 Mijn bezoek aan Groningen moest ik helaas wat inkorten, maar ik wilde wel naar de Iran-tentoonstelling in Assen. Zondag tot 13.00 ‘gewerkt’, d.w.z. gezongen, in Hartenrod. Vandaar is Groningen dan niet meer dezelfde dag te bereiken, dus ik moest ergens overnachten.
.
Mocht u een klok willen bestellen, dan kan dat niet meer in Heiligerlee, maar wel in Gescher, waar ik de nacht doorbracht. De klokkengieterij heeft een nuchter bedrijfspand (afb.1); iets mooier is het klokkenmuseum (afb.2), maar dat haalt toch niet bij Greifenstein.
.
De eerste plaats in Noord-Nederland waarheen ik stuurde was Veendam. Omdat er een weg was opgebroken werd ik omgeleid, langs plaatsen als Gasselternijveenschemond — hoe leg je dat een Japanner of een Welshman uit? Ongewild zag ik nog wat van de Hondsrug; dat moest dus al Drente zijn. Niet erg.
.
Veendam geeft zich niet gemakkelijk, er is weinig structuur in te ontdekken. Begonnen bij de hoofdkerk, waar een prachtige begraafplaats bij is met hoge bomen en van die hoge grafstenen (afb. 3–4). Vervolgens een lange winkelstraat ingelopen, met gelijkvloers 100% puivervuiling, maar Hollandse (afb. 5) of zelfs Haagse (afb. 6) lijningen op de eerste verdieping en hoger. Dan kom je bij het Oosterdiep. Dat is kennelijk de plek waar je mooi woont in Veendam (afb. 7), en het hoeft niet altijd duur te zijn (afb. 8).
.
Wat te lunchen in Veendam? Horecatermen als Smulcentrum, Daghap en Restaria stimuleerden de eetlust niet. Het werd tenslotte een hutspot in brasserie ‘De Koe’. Even wennen, dit historische gerecht, maar het ging er best in. Koffie zetten konden ze daar ook.
.
Sinds gisterenmiddag regende en druilde het vrijwel de hele tijd; het landschap bevond zich in een grote grijze wolk. Dat is heerlijk, na vijf maanden droogte. (‘Laat toch van dien milden regen | dropp’len vallen op mij neer | ook op mij, ook op mij.’) Maar ik vrees dat het niet genoeg was om het grondwater weer op te vullen.
.
Door naar Wildervank, want ik had gehoord dat dat mooi is. Daar vond ik hetzelfde Oosterdiep weer terug, met inderdaad fraaie bebouwing (afb. 9–11).
Hoe bekijk je een lintdorp? Ideaal zou zijn met de fiets, maar die had ik niet, dus dan maar af en toe de auto neerzetten en een stuk lopen.
.
Langs de vaarten staan de huizen, daar wonen de mensen, en denkelijk best gezellig, al zitten ze niet op elkaars lip. Maar als je van de ene vaart naar de andere wilt oversteken moet je door een leeg stuk land, zoals bij voorbeeld van Wildervank naar Windeweer, waar ik een B&B had geboekt. Daar is plat akkerland en boomloosheid en godverlatenheid. Eenmaal aangekomen bij de nieuwe vaart ben je weer onder mensen.
.
Kiel-Windeweer heb ik wel helemaal te voet gedaan. Het is een lange vaart, waarvan beide oevers niet al te dicht bebouwd zijn, maar een mooi aanzicht bieden. Fraaie, royale maar normale boerderijen en huizen; je komt er helemaal tot rust (afb. 12–15).
.
De mensen zijn hier vriendelijk en willen graag een praatje maken. Pijnlijk was het, dat ik soms twee keer om herhaling moest vragen voor ik ze verstond. Ze merkten natuurlijk dat ik een vreemdeling ben, maar konden of wilden niet allemaal ABN spreken. Gronings in zijn zuivere vorm is nauwelijks minder exotisch dan Fries. De Friese televisie, die hier te ontvangen was, viel ook niet mee. Met behulp van Nederlands, Engels, Duits en een beetje Scandinavisch proberen te begrijpen wat er gezegd wordt: het kost tijd en lukt niet helemaal.
Toch zijn er in deze streek ook veel mensen die 100% ABN spreken, zonder zelfs maar een spoortje noordelijk accent.
.
Na Windeweer en Assen moest ik naar een adres in Midden-Nederland. Daarbij viel me op dat er vanaf Hoogeveen een Randstad-achtige drukte op de weg begon te heersen. Het ‘Noorden-gevoel’ was ineens weg.

1. Gescher

2. Gescher

3. Veendam

4. Veendam

5. Veendam

6. Veendam

7. Veendam

8. Veendam

9. Wildervank

10. Wildervank

11. Wildervank

12. Windeweer

13. Windeweer

14. Windeweer

15. Windeweer

Iran in Assen

In Assen kun je de HEMA bezoeken, maar veel interessanter is natuurlijk het Drents Museum, waar ik op de valreep nog de Iran-tentoonstelling heb gezien. Het is nu te laat: om een indruk te krijgen kunt u hier kijken: https://www.youtube.com/watch?v=E8yaHPWezMI en https://www.youtube.com/watch?v=lZveqbPBjUE, of een catalogus kopen. Een overzicht van de prehistorie tot ± 1700, aan de hand van voorwerpen en sculpturen uit het Nationaal Museum in Teheran. Heel bijzonder dat dat kon. Overwegend topstukken, ter eerste kennismaking, niet al te veel diepgang over een bepaalde periode. De samenwerking met Teheran merk je ook aan het nationalisme in de commentaren: Iran was in alles het eerste, het beste en het grootste, reeds in de voortijd. Het land doet in eigenroem niet onder voor Turkije. Vaak is het nog waar ook wat ze zeggen, en dat irriteert nog meer. Laat anderen maar zeggen hoe goed ze waren of zijn; dat moeten ze niet zelf doen. Bovendien konden Pakistan, India en China natuurlijk ook wat.
Grappig was hoe de islam werd onderbelicht. Er lag ergens een prachtige geïllumineerd Koranhandschrift, dat wel. Om de tekst die een eindje verderop hing moest ik lachen:

“Iran en islam. In 633 wordt het Sassanidische rijk overlopen door de Arabieren. Zij brengen de islam naar Iran. De ineenstorting van het rijk heeft natuurlijk een enorme impact op de hele samenleving. Toch klinkt dat nauwelijks door in het dagelijks leven zoals de bevolking dat gewend is. de wevers produceren nog steeds dezelfde stoffen van zijde en wol, […] De vormen en stijl veranderen maar heel langzaam. […]”

En zo gaat het nog een tijdje door. Er staat geen woord over de islam in, en dat past precies bij de stemming in Iran: de godsdienst blijft zo mogelijk onvermeld, omdat iedereen daar zo vreselijk genoeg van heeft.
.
Hoewel ik door mijn vak niet geheel onbekend was met de tentoongestelde voorwerpen en misschien minder verrast was dan de meeste Nederlanders, was ik wel weer erg onder de indruk van de schoonheid die van individuele voorwerpen kan uitgaan. Ik heb me vooral geconcentreerd op de Sassanidische periode, die ik altijd wat had verwaarloosd, hoewel een arabist daar veel van hoort te weten. Die zilveren schotel! nee, foto’s heb ik er niet van. Die Sassanidische cultuur was lang niet zo in verval als ik in mijn opleiding heb geleerd.
.
De tentoonstelling was zo verzadigend dat ik vergeten ben de rest van het museum te bekijken! Wel zag ik op de terugweg nog een hele mooie woonwijk met grote Hollandse huizen waar de burgerij woont of woonde—of moet ik zeggen de koloniale elite? In zulke huizen kun je wel een vleugelpiano kwijt.

Sprak de profeet zich zelf tegen? (vervolg)

Leeswerk Arabisch en islam: Besmetting: sprak de profeet zich zelf tegen? Tweede en laatste deel.
.
De Duitse versie moet nog gecorrigeerd.

Droom van Parijs

In de droom was ik even buiten Parijs gelogeerd en ik ging te voet op weg om in de stad te gaan kijken. Ineens bevond ik mij in water: het was weer een van die watervlakten die zo vaak in mijn dromen en soms ook in de werkelijkheid voorkomen. Maar tot mijn verbazing werd ik niet nat. Het water werd niet dieper, ik liep gewoon door en weldra stond ik weer op droog land. In de rommelige voorstad kon ik mij niet oriënteren, maar al gauw zag ik een bordje: Funiculaire Sacré-Cœur. Het doel zou worden bereikt, het droompje werd geen nachtmerrie.
Dan zal deze dag ook wel lukken.

Bruin met roetvegen

Het ‘Zwartepietendebat’ brengt Nederland tot aan de rand van de burgeroorlog, als je sommige media mag geloven. Hetzelfde soort oorlog als we in 1966(?) hadden, toen de Provo’s luidkeels uitriepen: Het is oorlog! Ze wisten in geen velden of wegen wat dat was, oorlog, en ook nu valt het weer reuze mee. In ieder geval is er discussiestof tot ongeveer de kerstdagen, en daarna is het nog maar een paar nachtjes slapen tot het vuurwerkgeweld weer losbarst.
.
Tijdens een bezoek aan de HEMA in Assen zag ik een discrete en subtiele bijdrage tot het debat. Aan het plafond waren er op karton tekeningen opgehangen van de Sint, pieten en de schimmel. Daar hing een blanke piet met roetvegen en ook, dat was nieuw voor mij: een bruine piet met roetvegen! Een Marokkaan of een Turk misschien? Lijkt me een prima idee.

Besmetting: sprak Mohammed zich zelf tegen?

Leeswerk Arabisch en islam: Besmetting: sprak Mohammed zich zelf tegen?

Vreemde ontmoetingen: enkele mini-herinneringen

Ooit liep ik in het grensgebied tussen twee elkaar vijandige staten in het Nabije Oosten. Ik maakte me zorgen, want ik was verdwaald en het werd al donker. Bij zulke grenzen kun je beter een paar kilometer uit de buurt blijven.
Ineens zag ik in het schemerlicht de schaduw van een gestalte voor me. De benen zagen er menselijk uit, het reusachtige bovenlijf niet. Ik schrok me wezenloos, maar hij ook. Beiden stonden we stil, totdat ik van zijn kant een snikken hoorde, dat uitliep in een huilbui. Dat luchtte op, daardoor leek het gevaar te zijn bezworen. Hoe het contact uiteindelijk gelegd werd weet ik niet meer, maar het bleek een Italiaanse verzamelaar van aardewerk te zijn. Zijn merkwaardige silhouet werd gevormd door een aantal kruiken die hij achter en boven op zijn lijf droeg. We waren niet meer bang van elkaar en, groot voordeel van deze ontmoeting: hij wist de weg naar de bewoonde wereld. (1965)
.
In een smal straatje in Shiraz, Iran, werd de doorgang ineens versperd door vier breedgebouwde mannen die er helemaal niet welwillend uitzagen. Mijn reisgenoot, die zo sterk was dat hij wel voor mijn lijfwacht kon doorgaan, was ineens verdwenen. Ik wist niets anders te doen dan iets te zeggen als: Goedemorgen heren! Maar ziedaar, de redding was nabij: achter mij verschenen twee heren in grijze pakken en met van die typische dienstschoenen aan. Toen die vier hen zagen verdwenen zij even snel als ze waren opgedoemd. Gered door de SAVAK, die waarschijnlijk eerder ons dan hen in de gaten hield. (1969)
.
In Marburg reed ik op een avond zuidwaarts over het fietspad langs de Lahn. Het was winter, en het pad was niet verlicht. Plotseling moest ik remmen voor een grote watervlakte waarin het pad verdween. De Lahn was buiten zijn oevers getreden, dat gebeurt soms, en de gemeente had geen waarschuwingsbordje geplaatst. Daar trof ik een Chinees, die te voet was en ook niet verder kon. We mompelden enkele woorden en gingen weer terug.
Deze ontmoeting had geen plot en geen clou, maar zo is dat vaak met ontmoetingen. (± 2010)

Anticlimax

Zondag zou ons concert van oude muziek hebben plaatsgehad. We hebben er lang en hard aan gewerkt en nu is het ineens afgeblazen; gisterenavond pas. Door een aantal ziektegevallen op sleutelplekken in het koor was het niet meer rond te krijgen.
Vergeefs was het werk niet, we doen het natuurlijk een andere keer, maar het is nu wel een hol gevoel. Blijft te doen: een kerstconcert en doorwerken aan het Requiem van Mozart, in andere koren. Naar verhouding niet zo moeilijk.

Waterstanden

Het waterpeil van de Rijn in Keulen is vandaag maar liefst 89 cm. Maandag en vele dagen daarvoor was het nog maar 69–75 cm. Dat zou ook best drie of vier meter mogen zijn of nog meer. De Zwitsers en Zuidduitsers hebben wat water gestuurd, waarvoor dank.
Hier in Marburg en omgeving heeft het gisteren lekker geregend. Het was eigenlijk een normale herfstdag. Nochtans bevat het nabije stuwmeer, de Edersee, nog steeds niet meer dan 10% van het water dat het meer kan bevatten.

Regent, gij wolken, plenst!

Naschrift 4.11: Rijn in Keulen 104 cm., Edersee 10%
Naschrift 7.11: Rijn in Keulen 94 cm., Edersee 11%
Naschrift 10.11: Rijn in Keulen 86 cm., Edersee 10%
Naschrift 18.11: Rijn in Keulen 90 cm., Edersee 11%
Naschrift 28.11: Rijn in Keulen 79 cm., Edersee 11%
Naschrift 5.12: Rijn in Keulen 225 cm., Edersee 12%, zo gaat ie goed! Maar in Kaub staat het water nog te laag: 160 cm.
Naschrift 5.12: Rijn in Keulen 230 cm., Edersee 13%, Kaub 140 cm.