Margarine

Ik vroeg me al heel lang af waarom Nederlanders honderd jaar geleden in plaats van boter het surrogaat margarine zijn gaan eten. Een passage bij Sir William Temple, Observations upon the United Provinces of the Netherlands, London 1676, blz. 158-9, laat zien dat de daartoe benodigde eigenschap in ons land al eeuwen lang aanwezig was (onderstreping van mij):

• By this we find out the Foundation of the Riches of Holland, as of their Trade by the Circumstances already rehearsed. For never any Country traded so much, and consumed so little: They buy infinitely, but ‘tis to sell again, either upon improvement of the Commodity, or at a better Market. They are the great Masters of the Indian Spices, and of the Persian Silks; but wear plain Woollen, and feed upon their own Fish and Roots. Nay, they sell the finest of their own Cloth to France, and buy coarse out of England for their own wear. They send abroad the best of their own Butter, into all parts, and buy the cheapest out of Ireland, or the North of England, for their own use. In short, they furnish infinite Luxury, which they never practise; and traffique in Pleasures, which they never taste.

Goede boter verkopen, zelf slechtere eten. Er is dus toch zoiets als een Nederlandse identiteit. Zou het moderne adagium ‘Slecht is beter dan goed’ ook al zo oud zijn?

De vluchtigheid van elektronische kennisdragers

Niets is hier blijvend, maar databanken in het internet zijn het vluchtigst van al.
Boze machten kunnen het internet afsluiten voor bepaalde webpagina’s: China, Turkije, Iran, Rusland, er zijn veel meer voorbeelden. Trump kan op een dag ook op dat idee komen.
In het vrije Westen is dat nog niet aan de orde, maar gaat het dikwijls om geld: auteursrechten.
.
Er zijn al ontelbare boeken op elektronische wijze opgeslagen. Je kunt ze aanklikken en je hebt ze in een paar seconden voor je. Ik noem bij voorbeeld de héle Bibliothèque Nationale van Parijs, en op kleinere schaal: www.dbnl.org, waar heel wat Nederlandse literatuur is opgeslagen, en www.delpher.nl/ voor oude kranten en tijdschriften.
Het kan echter akelig mislopen met de elektronische verbreiding van kennis.
.
Google Books heeft bij miljoenen gescande boeken voor Europa de toegang beperkt tot telkens een beperkt aantal bladzijden. Er was een probleem met auteursrechten, vandaar.
Een geschil daarover heeft ook een prachtige website over Duitse literatuur getroffen: http://www.Gutenberg.org. Sinds maart 2018 zijn alle 56.000 publicaties niet meer in Duitsland toegankelijk. Gelukkig is er hier te lande nog wel aan gedrukte Duitse boeken te komen, al ga ik die natuurlijk niet bij de uitgeverij S. Fischer bestellen, die heel die ellende heeft aangezwengeld.
.
Als arabist ben ik benadeeld door het wegvallen van de website hadith.al-islam.com. Daarop stonden alle belangrijke Arabische hadithverzamelingen, maar ook de biografie van de profeet, korancommentaren enzovoort. Zeer goed ingericht en met uitmuntende zoekmogelijkheden. De thuisbasis was Saudi-Arabië, dus geld zat; met de religieuze inhouden zal ook niets mis geweest zijn. Die site is nu gewoon verdwenen. Nu moet ik moeizaam op minderwaardige websites zoeken en vanochtend heb ik zelfs een halve bladzijde uit een Arabisch boek overgetikt dat allang online stond. Ik kan mijn bescheiden bibliotheek van oude Arabische teksten dus nog niet wegdoen.
Wat zit erachter? Wordt kennis in het algemeen als bedreigend ervaren? Immers, wie al die grotendeels gewijde teksten echt kan lezen en vergelijkend naast elkaar leggen zal wellicht van zijn geloof vallen, wat niet de bedoeling was. Of heeft een of andere mecenas opgehouden geld te sturen? Maar het kan ook zijn dat er niets achter zit: gewoon knulligheid. De Arabische wereld is elektronisch gesproken nogal onderontwikkeld. 

Niet meer van deze tijd

Ergerlijk: ik dacht dat ik het naslagwerk van Ibn al-Athīr over de metgezellen van de profeet, Usd al-ghāba (‘De leeuwen van het woud’) zelf bezat, maar dat blijkt niet het geval. Straks maar even naar de bibliotheek dan. O nee, toch niet, want zoëven kwam het boek toevallig langs op het internet, in de editie Cairo 1869–71, maar met een handige index uit 1923. In tien tellen had ik de gewenste pagina’s voor me.
Dat ik dat telkens weer vergeet! Ik wéét het wel, er zijn hele bibliotheken online, vooral oudere boeken, maar ik denk daar vaak niet aan.
.
Dan moet ik maar apart een eindje gaan wandelen, want een beetje lichaamsbeweging moet ik toch hebben.

Freundlich

‘In het Zuiden is het bedekt en valt er hier en daar lichte regen, voor het Noorden wordt freundliches Wetter verwacht.’ Dat betekende vanouds: ‘mooi weer’, niet te koud en niet te warm, geen harde wind, de zon schijnt, de lucht is blauw; er kunnen ook decoratieve wolken zijn, maar regenen doet het niet.
.
Bij alle veranderingen in klimaat en leefomgeving loopt de taal een beetje achter. Freundlich zou het weer nu juist zijn als het eens een paar dagen flink regende. Die eindeloze droogte is inclement weather.
.
Er zijn ook woorden die binnenkort geheel zullen verdwijnen, zoals bij voorbeeld hor, horrengaas, mottenballen en andere mottenbestrijdingsmiddelen, bij gebrek aan de diertjes die daarmee buiten de deur gehouden moesten worden. En hangt bij de autowasinstallatie nog altijd die hogedrukspuit waarmee je dode insecten van de voorkant van de auto weg kon spuiten? Ik heb ook na langere ritten geen dode beestjes meer op de wagen gezien.

Vakantiedagen in Stresa

Wie zag er vorige week drie zebra’s, twee lama’s, vele pauwen en nog ettelijke andere dieren? Ik, in het park van de Villa Pallavicini in Stresa (afb. 1). Die villa zelf staat leeg; de eigenaar, de laatste vertegenwoordiger van dit roemrijke geslacht, woont in Genua en is waarschijnlijk te oud om meer dan één huis tegelijk te kunnen bewonen. Pal tegenover de villa is Aphrodite aan de schuimende baren ontstegen en in een bosje hortensia’s geland (afb. 2).
.
Inderdaad, ik was enige dagen ‘op vakantie’ in Stresa aan het Lago Maggiore, met mijn eeuwenoude Australische vriend. Stresa is de mooiste plek aan dat meer. Daarom staan er majesteitelijke villa’s en ook Grands Hôtels (afb. 3), want de plaats ligt ook nog eens gunstig aan een spoorlijn van Milaan naar Zwitserland. Ooit stopte hier de Orient Express. Maar de meeste villa’s zijn gesloten en staan te vervallen (afb. 4; bah! wil ik een ruïne fotograferen, maakt het mobieltje er weer een prachtobject van), en bij die hotels stoppen nu ook bussen met groepen toeristen. Wat is er toch met de rijkdom gebeurd? Het was mooi geweest als de rijken van vroeger hun geld met de armen hadden gedeeld, maar dat is niet gebeurd. Het is gewoon weg; waarschijnlijk verdwenen in de zakken van nieuwe rijken. Enfin, de dierentuin bij de villa wordt door de overheid tiptop onderhouden, evenals de prachtige andere parken en tuinen in en om Stresa. De botanische tuin van de Villa Taranto bij voorbeeld bleek desgevraagd vijftien tuinlieden te hebben; dat is heel wat meer dan het grote park van Rauischholzhausen bij Marburg. De mensen de vroeger dienaar waren van een prins of graaf snoeien nu heggen of verzorgen zebra’s in overheidsdienst en wij mogen die tuinen en huizen bekijken: toch netto winst dus.
.
Het Lago Maggiore is een gezegend meer (afb. 5–6). De magie van vroeger: je komt uit het kille Noorden ineens in een land met een zonnig en mild klimaat, is een beetje verdwenen: het is er niet warmer dan thuis; eerder iets koeler zelfs, wat overigens goed gelegen kwam. Maar het licht is prachtig, het ruikt er heerlijk naar bloemen, er heerst een ontspannen levensstijl en langs de oever kun je promeneren. Pontveren verzorgen de verbindingen met andere plaatsen en eilanden. De vergezichten op de bergen, de eilanden en de andere oever zijn wondermooi. Er zijn veel mensen die lekker kunnen koken. Vrijwel iedereen kan er koffie zetten en doet dat ook.
.
Isola Bella is het mooiste eiland, zoals de naam al zegt (afb.7–9). In het paleis van de familie Borromei is oneindig veel te zien en de ‘hangende’ tuinen (afb. 10–11) zijn prachtig, maar ik wil hier alleen even stilstaan bij de Galleria degli arazzi, de zaal met zes grote Vlaamse gobelins, waarop dieren zijn afgebeeld (afb. 12–13). De kunstenaars hadden de meeste van die beesten blijkbaar nooit gezien, maar dat hindert niet, het is toch een plezier om naar te kijken. Boven ieder doek staan bijbelverzen of wijze woorden; zo bij voorbeeld Libera me de ore leonis et a cornibus unicornium humilitatem meam: ‘Bevrijd mij uit de muil van de leeuw, en mijn nederigheid van de horens der eenhoorns,’ een psalmvers (22:22) dat tegenwoordig terecht heel anders wordt vertaald. Dat was heel toepasselijk, want de eenhoorn is het wapendier van de Borromei’s en humilitas is hun lijfspreuk—nou ja, wil dat wel lukken als je een hele provincie bezit?
.
De bootjes voeren je overal naar toe, naar Baveno bij voorbeeld, waar mijn reisgenoot nodig een villa moest bekijken waar Wagner ooit had geslapen, samen met koningin Victoria geloof ik—maar ik luister niet meer naar die Wagnerverhalen van hem—terwijl ik liever het stokoude kerkje bekeek (afb. 14), waarvan een deel nog uit de Romeinse tijd stamt. En het dichtbevolkte Isola dei Pescatori, het eiland van de vissers (afb. 15–17), waarop wel een aardig dorpje ligt, dat echter onder de voet wordt gelopen door mensen zoals wij: toeristen. Het Isola Madre heeft een grote botanische tuin en een bescheiden, strenger ingerichte villa met poppen en decors van het familietheater. Hier passeerde in 2006 een tornado, die vele planten en bomen vernielde. Een reusachtige, uiterst zeldzame Kashmir-cipres werd ontworteld (afb. 18), men is al jaren bezig de boom weer met zijn wortels in de grond te krijgen en te houden; dat lijkt te lukken.
.
Als U denkt dat dit meer alleen schoonheid te bieden heeft, hebt U het mis. Het stadsdeel Intra van de gemeente Verbania is pretty afzichtelijk, maar ja, ergens moet er geld verdiend worden. De kroon spant een zwartgrijs monstrueus bouwsel (afb. 19) dat de aanblik van de oever kilometers lang bederft. Wat is het? Een geheim laboratorium? De keutels van een buitenaards wezen? Nee hoor: het is een theater, of liever gezegd een Centro Eventi Multifunzionale. Op de webpagina van de inrichting zelf wordt een afbeelding van het bouwwerk zorgvuldig vermeden.
.
Maar als je verder vaart kom je bij Cannobio: een stadje waar ik zó een paar maanden zou willen intrekken (afb. 20–23). Een nadeel is dat het op een steenworp van Zwitserland ligt, zodat er de hele tijd Zwitsers koopjes komen halen. Maar te vermoeden is dat de sympathieke boekhandel in deze kleine plaats alleen kan overleven door Italiaanstalige Zwitserse lezers, dus vooruit, laat ze maar komen dan.
.
Soms denk ik dat ik in een klooster wil, maar dan toch niet in Santa Caterina, dat aan de Lombardische oever van het meer tegen een rotswand aangeplakt ligt (afb. 24–26). Mooi om even te zien, maar erg weinig uitloop. Daar moet je de Heer wel heel innig liefhebben om het uit te houden. En de WC is een Plumpsklo, met grof schurend closetpapier. Eerlijk gezegd ben ik niet zo van de versterving (afb. 27). Salute!

P.S. De nieuwe inrichting van WordPress gooit alle nummers door de war. Bekijkt U het maar.

4. Grandeur déchue

1. Villa Pallavicini

14. Kerk Baveno

9. Isola Bella

11. Isola Bella

7. Isola Bella

12. Gobelin Isola Bella

20. Cannobbio 1

8. Isola Bella

15. Isola dei Pescatori 1

23. Cannobbio 4

2. Venus in Stresa

18. Kashmir-cipres

26. Sta. Caterina 3

3. Grand Hôtel des Îles Borrommées

10. Isola Bella

27. Salute!

6. Lago

19. Centro Eventi Multifunzionale, Verbania

13. Gobelin Isola Bella

5. Lago

16. Isola dei Pescatori 2

21. Cannobbio 2

22. Cannobbio 3

25. Sta. Caterina 2

17. Isola dei Pescatori 3

24. Sta Caterina 1

 

Familie en dieren

Mijn zuster en zwager hadden gevraagd of ik een tijdje op hun lammetje kon passen. Het beestje zag er lief uit, maar het hapte en beet overal in: leidingen, kleding, meubels. Dat werkte zo op mijn zenuwen dat ik besloot het weg te doen. Als de eerste de beste vakantieganger zette ik het lam in de auto, reed een eind weg en liet het achter in een grazige berm. Dat luchtte op, maar nu doemde het volgende probleem op: hoe vertel ik het mijn zuster?
.
Dit was maar een droom, dat had U begrepen. Echt waar was dat mijn grootmoeder soms tegen dieren praatte. Als kinderen moesten wij daar erg om lachen. Haar “Dag geitje!” werd klassiek. En toen we eens langs een hond kwamen die voor een huisdeur zat te wachten zei ze: “Wil ik even bellen, hond?” Toen vonden wij dat ontzettend gek; nu zou ik het zelf ook zeggen.

Vluchtelingendag

Wereldvluchtelingendag, tevens Sacramentsdag (R.K.)
‘Laat mij erin alsjeblieft! Ze hakken het bos om!!!
‘Tss .. economische vluchtelingen.’

Rondje Kirchhain

Vandaag had ik wel zin in fietsen, maar niet om een creatieve route te bedenken. Een rondje Kirchhain dan maar weer, en proberen dingen te zien die ik nog nooit gezien had. Het strand van Cölbe, waar Ohm en Lahn tesamen vloeien, is niet groots, maar wel aardig: een goede speelplek voor kleine kinderen (afb. 1) . Eindelijk maar eens gevolg gegeven aan het wegwijzertje Alte Kirche, dat ineens langs het fietspad opdoemt. Het bleek het kerkje van Bürgeln te zijn: oud inderdaad, maar de Verlichting staat ervóór (afb. 2, 3). Ook Bürgeln wil blijkbaar een aandeel in het Duitse fietsverkeer, dat duidelijk is toegenomen, maar één kerkje is niet genoeg. De Wehr bij Betziesdorf; nou ja, die kent U al (afb. 4). Een eh … dinges, kort voor Sausebach, een Bildstock, ik weet niet hoe dat in het Nederlands heet (afb. 5). Het is niet de enige langs de middeleeuwse Semmeweg, over welke ik verder niets kon vinden. Hij heeft zeker deel uitgemaakt van de pelgrimsroute van Leningrad naar Santiago de Compostela of zoiets. In Sausebach is op 20 juni een feest van de brandweer: U kunt er nog heen. Op het transformatorhuisje bij hun gebouwtje zag ik St. Florian, de beschermheilige van de brandweer, die met een kuip water een brandje bluste (afb. 6). Als dat niet blust, blust niemendal!
.
Wat is Kirchhain toch een sneuë plaats; maar koffie zetten kunnen ze er gelukkig. Gauw verder naar Kleinseelheim (afb. 7,8), met die treurige kerk waar de zon eigenlijk helemaal niet hoort te schijnen (afb.9; zijn er geen camera’s die dat kunnen wegwerken?) en het lugubere pension, waar nog steeds Fremdenzimmer te huur zijn (afb. 10, 11; Emigrant berichtte). Via het levenslustige Großseelheim, waar veel huizen twee garages hebben, naar Bauerbach waar dito, with room for a pony.
.
Van het kerkje in Bauerbach (gem. Marburg, maar over de bergen) is alleen de toren bezienswaardig (afb.12); mijn excuses voor de afgeknotte spits. Wel aardig van Bauerbach was het beschaafd verstoorde optreden van Alexander ‘Vogelschiss’ Gauland¹ in het Bürgerhaus op 19 mei jl. Zo iemand kan op juridische gronden het gebruik van een zaal niet geweigerd worden, maar wel kan men zeggen dat er helaas alleen aan de uiterste rand van de gemeente een zaal vrij is. De samenkomst werd behoorlijk gesaboteerd, door meer dan duizend mensen. Toegangswegen werden (licht en tijdelijk) versperd en er waren misleidende verkeersborden geplaatst. Alle parkeerplaatsen in de buurt waren ruim van te voren bezet—in Bauerbach hebben veel mensen twee auto’s—en de zaal, waar driehonderd zielen ingaan, zat overwegend vol met ‘gewone mensen’, die niet erg aandachtig naar de spreker luisterden en evenmin in discussie gingen, maar de 120 AfDers die waren verschenen geen gevoel van gezellig-onder-ons gaven. Op de wand tegenover het spreekgestoelte was een grote vergroting opgehangen van een vroegere anti-Nazidemonstratie op het propvolle marktplein van Marburg: Wir sind mehr. De wat agressievere tegenstanders stonden buiten te demonstreren zoals ze dat altijd doen, maar alles is vredig gebleven.
.
Minder te spreken was ik over mijn oversteek van de Lahnbergen vanaf Bauerbach. Normaal neem ik een bosweg met een geringe stijging, maar die was afgesloten wegens werkzaamheden: iets met een waterwinningsproject. Zo was ik gedwongen de steile, smalle en druk bereden ‘chirurgensluiproute’ te nemen, ten dele de fiets duwend. Deze weg komt niet op wegwijzers voor, en maar nauwelijks op landkaarten. Bovenop de berg ligt het Academisch Ziekenhuis, beneden wonen de chirurgen: vandaar. Jammer dat er nog steeds geen behoorlijk fietspad is van dat ziekenhuis en de andere universiteitsgebouwen daar boven, waar heel veel mensen werken, naar de stad Marburg. Vroeger dacht men blijkbaar dat fietsers de bergligging niet aan zouden durven, maar nu er elektrische fietsen zijn is die geen probleem meer.

1. De Nazi-sympatisant en racist Alexander Gauland is o.a. bekend geworden doordat hij de Nazi-periode kenschetste als slechts een vogelpoepje (Vogelschiss) in de lange Duitse geschiedenis.

Cölbe strand

Kerkdeur Bürgeln

Alte Kirche Bürgeln

Wehr Betziesdorf

Bildstock, 18e eeuw

St. Florian blussend

Kleinseelheim

Kleinseelheim, detail

Kleinseelheim, kerk

Kleinseelheim, pension

Kleinseelheim, vreemden welkom!

Bauerbach

Marburg — Cölbe – Bürgeln – Anzefahr – Sausebach – Kirchhain – Kleinseelheim – Großseelheim – Bauerbach – Marburg

Alp Arslan in Gießen

Nee, niet de beroemde sultan die U kent van de slag bij Manzikert, waar hij in 1071 de Romeinse keizer Romanós IV gevangennam en bij wijze van bestraffing vervolgens vrij liet. Diens achterkleinzoon is het. In Gießen heb ik de naar hem genoemde opera bijgewoond.
.
Gießen is een stadje dat niet veel groter is dan Marburg, maar wel rijker. Het bezit een eigen theater, klein maar fijn, en een goed operagezelschap. Stel U voor, een eigen opera in een stad als Oss of Alphen aan de Rijn. Ongelofelijk, maar hier bestaat dat. En dit Stadttheater Gießen heeft een opdracht gegeven om een opera te schrijven. Het resultaat is Alp Arslan, met muziek van Richard van Schoor en tekst en regie Willem Bruls. De eerste is een Zuid-Afrikaan, de tweede een Nederlander.
.
In deze opera draait veel om de residentie van de jonge sultan: Aleppo, waarbij natuurlijk telkens gerefereerd wordt aan de recente vernietiging van die prachtige stad. Als Alps vader op sterven ligt weigert de zoon aan het sterfbed te verschijnen. Hij is zestien en te onervaren om Aleppo en omstreken te regeren, in een tijd waarin christelijke Kruisvaarders, Koerden, Ismaïlieten en Druzen de stad bedreigen. Van zijn moeder heeft hij geen steun te verwachten; die heeft nooit van hem gehouden. De enige die hem kan helpen is Lu’lu’, de eunuch die hem heeft opgevoed. Hij haat hem, maar is toch op hem aangewezen. Pest hem met zijn castraat zijn, veracht hem en verkracht hem. Hij wordt steeds gekker, tot de eunuch hem op een dag vermoordt en zijn jongere broer tot sultan benoemt.
De heimelijke hoofdrol is voor de eunuch, de countertenor Denis Lakey. De opera begint met een monoloog van hem, terwijl hij ingegraven ligt in het zand van de Soedan, en eindigt met een nog indrukwekkender solo-optreden.
Ja, deze muziek is modern, maar van een soort die goed en vanzelfsprekend aan te horen is. Als extra waren er ook stukken Arabische muziek doorheen geroerd, met een Arabisch orkest en een oproep tot het gebed van een echte moëddzin, die boven in een loge stond. Misschien dat zoiets voor het operapubliek hier moeilijk te verteren is, maar voor mij was het heel vertrouwd.

Trooster

Het is Pinksteren. Met een half oor naar de radio luisterend hoorde ik vandaag al twee maal de Heilige Geest een trooster noemen. Maar dat berust op een eeuwenoude vertaalfout: παράκλητος, parakleet, betekent ‘advocaat, voorspraak’. De Nederlandse bijbelvertaling heeft dat goed, o.a. in Joh 14:16: ‘Dan zal ik de Vader vragen jullie een andere pleitbezorger te geven, die altijd bij je zal zijn: de Geest van de waarheid.’
Hier in Duitsland is men blijkbaar nog niet zo ver.