Iran 2010 – Khomeini

Naar verluidt is het geboortehuis van Khomeini in de fik gestoken. Iran zal echt wel een dictatuur blijven, maar het laagje islam wordt er geleidelijk afgekrabd.

Herblog van 29.5.2010:

Khomeini (of is het Sean Connery?)

Geboortehuis

Mausoleum

Khomeini is dood sinds 1989; het ergste is voorbij. Het prettige van zo’n mens-god is dat hij na korte tijd vanzelf verbleekt. Echte goden hebben een veel langere halveringstijd. Maar bij Mao, Atatürk, Saddaam en al die anderen komt al gauw de mot erin. Bij Lenin hebben ze de stekker eruit getrokken, Hitler heeft zichzelf verdünnisiert. Ook het Iraanse stuk chagrijn zal wel eens verdwijnen. Nu staat zijn konterfeitsel nog overal, in grote formaten, vaak samen met zijn opvolger. De belangrijkste straat van een stad heet altijd Imam Khomeini Boulevard. Op alle bankbiljetten staat hij nog, maar op de postzegels die ik kocht waren alleen tropische vissen te zien. Het begin is er.

Wij reden toevallig langs Khomein en besloten K.’s geboortehuis te bekijken. Een groot en mooi huis; van arme komaf was hij dus niet. Het pand was tiptop gerestaureerd en tot museum verklaard, maar wij waren de enige bezoekers. De kamers waren allemaal volledig leeg, op wat jeugdfoto’s van de god-ayatollah na. Gelukkig was er een goede ijssalon in het stadje. Wat is dat nou voor een dictatuur? Ik had een zesbaans autosnelweg naar dat huis verwacht en bussen vol zingende schoolreisjes; maar nee, niets van dat alles.

Het graf dan, het mausoleum? In islamitische omgevingen is immers niet het geboortehuis van belang, maar het graf, dat wordt bezocht om de zegen van de overledene te verwerven. Daar zag de wereld er meer naar verwachting uit. K’s mausoleum hadden we in de nacht van aankomst al gezien, op de weg van het vliegveld naar Teheran. Het kon niet onopgemerkt blijven: het is enorm en hel verlicht. We besloten er op onze weg naar het zuiden even langs te gaan. Dit gevaarte had in Noord-Korea niet misstaan; het is inderdaad mega-giga-reusachtig! Het heeft de minderwaardige architectuur van echte dictaturen. Hoe kun je minaretten van 91 meter met echt goud bekleden? Dat is zelfs voor een oliestaat te duur, dus had men een goedkoop uitziende, matgouden kunststof gekozen. Het hele gevaarte, waarmee in 1989 meteen werd begonnen (had de oude het zelf nog gepland?) is nog lang niet klaar; blijkbaar heeft de voltooiing geen hoge prioriteit. Hoeveel mensen zouden erin gaan? Tienduizenden? Ja, dat moet wel, want er zijn 20.000 parkeerplaatsen voorzien, ook voor de universiteit en de andere voorzieningen natuurlijk, die hier gepland, maar nog niet te zien zijn. De Noord-Zuidlijn van de Teheranse metro is hierlangs doorgetrokken; zit die ooit vol tot hier? In elk geval waren er op het ogenblik van ons bezoek maar enkele tientallen mensen aanwezig, die naar sekse gesorteerd de dode beweenden en door aanraking van de reusachtige tombe zijn zegen hoopten te verkrijgen. Op het parkeerterrein kampeerden wat mensen, in van die vierkante Amerikaanse tentjes. Het bleken lange-afstandsreizigers te zijn, die hier bewaakt konden kamperen, gratis gebruik konden maken van de faciliteiten en ook gratis maaltijden kregen.

Wat misschien ook wijst op het verbleken van Khomeini – als ik het goed zie; ik ben geen Iran-kenner – is de ‘reclame’ die overal op posters gemaakt wordt voor de Vilayet-e faghih. Dit is een politiek ideetje dat niet goed paste in de traditionele sjiïetische Islam, maar dat Khomeini uitgewerkt had om zijn greep naar de macht te legitimeren. Het komt erop neer dat de hoogste geestelijke van het land tevens de hoogste wereldse macht bekleedt. Dat voor dit concept nu al reclame moet worden gemaakt betekent dat het niet meer vanzelfsprekend is zoals voorheen, of overinterpreteer ik nu?

Maar wat mollahs en ayatollahs onder elkaar discuteren wordt sowieso onbelangrijker. Iran wordt steeds meer een ordinaire militaire dictatuur, met een kwak religie er overheen ter decoratie.

Mini-herinnering: Reinheid

النظافة من الإيمان , ‘Reinheid is een deel des geloofs.’  Deze in het porselein van de wasbak ingewerkte tekst werd zichtbaar nadat we de laag vuil ervan af hadden geschuurd. Het was in 1969, ik was met een medestudent in Teheran. Anders dan het eerder bereisde Turkije, waar we van ƒ 10,– per dag als vorsten konden leven, was Iran een peperduur land, zodat we gedwongen waren in de allergoedkoopste logementen te overnachten, en die waren vaak smerig. We hadden zelf schuurpoeder en insecticide bij ons om de hokken bewoonbaar te maken.

In datzelfde hotel viel mijn tandenborstel per ongeluk in de closetpot. Hem daar weer uit te vissen leek geen goed idee; er moest dus een nieuwe komen. Een Iraanse of een importproduct? Mijn verlangen ging uit naar een borstel van het merk Jordan (mit V-Stellung der Haare) en die kostte ƒ 5,–. Dat hakte er diep in.

Naar Iran dan maar?

Nee, ook niet. De Taurus Express rijdt niet meer. Tot Adana reizen met de trein zou moeten lukken, maar tot Aleppo of verder gaat het zeker niet. Wel kon u decennia lang met de trein van Ankara naar Teheran via Van. Reistijd 80 uur, slaap- en restauratiewagens aanwezig, leuke reis per veerboot over het Van-meer. Maar helaas, de verbinding is in 2015 weer opgeheven, om veiligheidsredenen. Kortom, blijft u lekker thuis, dat is ook beter met het oog op Corona.

NASCHRIFT: Het kan toch weer, met de trein naar Teheran! Het reizigersverkeer tussen Ankara en Tabriz werd weliswaar in 2015 stopgezet, maar sinds 2018 loopt het weer. Veel belangstelling is er niet; er rijdt maar één trein per week: https://de.wikipedia.org/wiki/Bahnstrecke_Van%E2%80%93T%C3%A4bris
De trein wordt in Tatvan op de pont gezet en na vier uur varen over het Van-meer aan de andere kant er in Van weer afgereden. Dat is vast een prachtige reis.

Wiggen

Afghanistan heeft helemaal in het Oosten van het land een soort slurf: de Wakhan corridor, een vallei van 350 km lang tussen twee hoge bergketens, met maar 12.000 inwoners. De smalle corridor eindigt bij de grens met China, die 76 km lang is. Aan beide kanten van de grens zijn natuurreservaten, maar dat zal de Chinezen niet beletten om, zodra de NAVO zijn hielen gelicht heeft, een grote weg en evt. spoorlijn vanaf Kashgar aan te leggen, Afghanistan in zijn invloedssfeer te trekken en er de enorme rijkdom aan grondstoffen te gaan exploiteren. De westerse preoccupatie met godsdienst en/of mensenrechten hebben de Chinezen niet, dus is een prettige samenwerking zelfs met de Taliban mogelijk. Met het buurland Iran is China ook al dikke maatjes, zodat het een flinke strook van Azië kan gaan uitbaten. De Zijderoute, zullen we maar zeggen. Met het ‘Westen’ is het in die gebieden nooit wat geworden: niet in Iran en niet in Afghanistan.

Poetin heeft wel wat getreuzeld met de Oekraïne, maar op een dag zal het land hem wel in de schoot vallen, al zou het maar zijn omdat het van ellende in elkaar zakt. Daar grenst Poetin dan aan Hongarije, waar een vriend van hem op de troon zit, en is hij zo in Oostenrijk, dat voor de helft fascistisch en dus Russischgezind is. Een flinke streep door de EU.

Missie

Gemaakt ± 1600 in Perzië, in opdracht van de Jezuïetenmissie in Goa.
The Cleveland Museum of Art, Cleveland, Ohio

Perzisch meisje ± 1840

Zo maar even een portretje, door de Iraanse kunstenaar Sani al-Molk (1814–1866).
Miniatuur van 160 x 99 mm, bewaard in het prentenkabinet van de Musées d’art et d’histoire in Genève.

Onislamitische republiek

Blijkbaar bevordert niets de secularisering zo zeer als een regering die wordt overheerst door geestelijken. In Iran beschouwt zich blijkens recent onderzoek nog maar 32.2% van de bevolking als sjiïetische moslim; 5% als soenniet en 3.2% als sufi.

In Saoedi-Arabië en Turkije zijn vergelijkbare ontwikkelingen waar te nemen.

Verdrongen Oudheid: Perzië

Als u belangstelling hebt voor Oude Geschiedenis weet u wel wat over Perzië. Achaemeniden, Cyrus, Persepolis, Ahasverus, Darius, enorm en machtig rijk, slag bij Thermopylae, Xerxes’ mislukte poging Zuid-Griekenland te veroveren. Een rijk dat Alexander der Grote tenslotte in etappes heeft verslagen en door zijn eigen wereldrijk heeft vervangen: de slag bij Issus 333, bij Gaugamela 331 v. Chr. Maar van wat er daarna kwam hebt u waarschijnlijk weinig notie. Seleuciden, Arsaciden, Gondishapur anyone? In de Oude Geschiedenis, die traditioneel vooral de Grieks-Romeinse wereld behandelt, kwam allicht de naam Parthen nog kort ter sprake, de Perzen die eeuwig oorlog voerden met de Romeinen. Daarna doemde Perzië weer even op bij de Arabische verovering in ± 640, maar dat was maar heel kort, want de Arabieren maakten voorgoed een eind aan dat rijk. Perzië, ofwel Iran, viel voortaan onder ‘de Islam’, en dat is een ander hoofdstuk.
De historici onder u weten natuurlijk meer dan de anderen. Maar degenen die bij voorbeeld in 2018 de Iran-tentoonstelling in Assen hebben bezocht, hebben hun kennis ook kunnen vergroten. Voor hen staat nu waarschijnlijk de Sassaniden-dynastie duidelijker op de kaart, al was het alleen al door het prachtige zilverwerk dat daar getoond werd.
.
Over de behandeling van Perzië in onze Oude Geschiedenis heb ik onlangs veel belangwekkends gevonden in twee boeken, die ik allebei aanbeveel en vertaling in het Engels toewens:

– Jona Lendering, Xerxes in Griekenland. De mythische oorlog tussen Oost en West, Utrecht (Omniboek) 2019. 208 blzz.
– Thomas Bauer, Warum es kein islamisches Mittelalter gab. Das Erbe der Antike und der Orient, München (Beck) 2018, paperback 2020. 175 blzz.

Ik begin maar met Bauer. De vraag van zijn titel: waarom er geen islamitische middeleeuwen waren, is ook heel belangrijk, maar ik wil het nu even hebben over het vergeten Perzië. Hij heeft (blz. 90–99) een onderzoekje gedaan in twee gezaghebbende en wijd verbreide Duitse algemene geschiedwerken,¹ en moest constateren dat Perzië tussen de val van het rijk in 331 v. Chr. en de verovering door de Arabieren ± 640 na Chr. in die boeken straal genegeerd wordt. Een kleine duizend jaar worden dus niet behandeld. Hier daar een halve bladzij over handelscontacten en over de oorlogen tussen de Parthen en het Romeinse Rijk, maar verder niets! Alsof het Perzische Rijk helemaal niet bestond, of nooit iets anders deed dan Romeinen dwarszitten. Natuurlijk zijn er specialisten die beter weten, maar dit zijn twee algemene inleidingen en daarin verdienden duizend jaar Perzische geschiedenis blijkbaar geen plaats. Tussen de Mediterrane wereld en India lag kennelijk een vacuum, en niet zo’n kleintje ook. Perzië besloeg immers ook Irak, Pakistan, Afghanistan en delen van Centraal-Azië.
.
Om te begrijpen hoe dat zo gekomen is kunt u bij Jona Lendering terecht. Die vertelt in zijn Xerxes gedetailleerd over diens veldtocht tegen de Zuidgriekse stadstaten, over zijn enorme leger en vloot, over de slag bij Thermopylae (480 v. Chr.), over zijn plundering van Athene en hoe hij bijna vaste voet had gekregen in Zuid-Griekenland, maar toch onverrichterzake terug moest keren, waarna enige Griekstalige gebieden en eilanden zich uit zijn rijk wisten los te maken. Maar let op de ondertitel van het boek: de mythische oorlog tussen Oost en West.
.
In de negentiende, eigenlijk al in de achttiende eeuw, zag men de strijd van de oude Grieken tegen de Perzen als een clash of civilisations, al heette het nog niet zo. Perzië was het verachtelijke oosten, pervers en verwijfd, een akelige despotie met een zwemmerige religie, terwijl onze marmerblanke Griekse voorvaderen stonden voor alles wat goed en mooi was: vrijheidszin, democratie, rationaliteit, wetenschap. In extreemrechtse kringen, die wat minder in democratie en wetenschap geïnteresseerd zijn, worden de Griekse deugden tegenwoordig soms samengevat als moed, eer en trouw. Terwijl de Grieken als leeuwen vochten uit liefde voor de vrijheid en het vaderland, waren de Perzische soldaten alleen met zweepslagen vooruit te branden—voor wie het gelooft.
Onze cultuur, zo dacht men, had nooit bestaan als Xerxes met zijn Perzen toen Zuid-Griekenland hadden ingelijfd. Dan hadden we geen democratie, geen Olympische spelen en geen schoolvak wiskunde gehad. Onze beschaving is maar op het nippertje gered, want in een door Perzië bezet Athene was het zowel met vrijheid als met rationaliteit en wetenschap gedaan geweest. Geen wonder dat deze mythe bloeide in de negentiende eeuw, de tijd van het oriëntalisme, toen het beschaafde Europa zich contrasteerde met een verachtelijke en te onderwerpen ‘despotische’ Oriënt.
Maar de oorlog tegen Xerxes was geen Oost-West conflict. De Griekse strijdbond die uit verschillende stadstaatjes bestond, was maar moeilijk bij elkaar te houden. Verschillende staatjes wilden niet mee doen, andere deden wel mee, maar hadden in hun hart veel sympathie voor Perzië; verraad was er ook en toen Xerxes weer weg was kregen ze het onderling weer aan de stok. En hoe meer we over de Oudheid leren, des te beter begrijpen we dat die clash of civilisations helemaal niet bestond. Griekenland heeft in de oudste Oudheid enorm veel geleerd van Egypte en Babylonië, waar de wetenschap op een zeer hoog niveau stond. Het Griekse schrift stamt af van het Phoenicische. De Griekstalige gebieden in Klein-Azië en op Cyprus die onder Perzisch gezag vielen hadden directe toegang tot de Perzische cultuur. Wat later waren het de Grieken die hun beschaving en wetenschap naar Egypte en het Oosten brachten. In het algemeen kan men spreken van een grote mengcultuur, waarin er nauwelijks grenzen waren.
.
Die mythe van de oorlog tussen Oost en West is al honderd jaar onttakeld, maar duikt in half-ontwikkelde kringen toch telkens weer op, en daarom is het goed dat Lendering, met name in zijn slothoofdstuk, naar de oorsprong daarvan heeft gespeurd.
Hij begint bij de Spartaanse koning Leonidas, die bij Thermopylae gesneuveld was. Dat was pijnlijk: de aanvoerder van een soldatenvolk, die bovendien een afstammeling van de halfgod Heracles was. Herodotus meldt echter een orakel uit Delphi, dat kort na(!) deze ramp moet zijn bedacht. Daarin werd de koning voorzegd dat hij óf zelf het leven zou laten óf zijn stad vernietigd zou zien. Leonidas kon dus niets eervollers doen dan zich opofferen om zijn stad te redden. Zo werd de eer gered en de bitterheid van zijn dood enigszins verzoet. Herodotus bericht echter ook over een gesprek van een Spartaan in Perzische dienst, die aan de koning uitlegt hoe het zit met de Spartanen. ‘In een tweegevecht weren zij zich even goed al ieder ander, maar als totale strijdmacht zijn zij onverslaanbaar. Ze zijn wel vrij, dat is waar, maar niet in elk opzicht, want zij gehoorzamen aan een heer. En die heer is de wet!’ De gesneuvelde Leonidas had dus die wet gevolgd, wat ook heel nobel was. Die wet heeft ook volgens het grafschrift van de gesneuvelde Spartanen de hoofdrol gespeeld: ‘Vreemdeling, meld de Spartanen dat wij hier liggen, overtuigd van hun woorden.’² Dat laatste kan ook worden begrepen als: gehoorzaamd hebbend aan hun wetten. In de vertaling van Cicero klinkt het meteen een stuk pathetischer: ‘… terwijl wij de heilige wetten van het vaderland gehoorzaamden.’ ³ De Griekse dichter Pindaros riep uit over een ander slagveld in deze oorlog: ‘Dit is waar de zonen der Atheners het roemrijke fundament van de vrijheid legden.’⁴ Die oorlog werd dus steeds mythischer, en dat ging nog door in de achttiende en negentiende eeuw, toen dit werd opgepakt in Europa. Het contrast tussen het dappere, vrijheidslievende, democratische Griekenland en het verachte Perzië werd steeds groter.
.
Die afkeer en verachting zullen ervoor hebben gezorgd dat Perzië uit de populaire geschiedschrijving verdween. In de tijd van Xerxes en van Alexander de Grote mocht Perzië een rol spelen, namelijk als de vijand die nederlagen leed. Maar in de volgende duizend jaar, onder de Seleuciden, Parthen, Arsaciden en Sassaniden, was Perzië wederom een sterk rijk met een bloeiende economie en beroemde centra van wetenschap, bij voorbeeld in de Academies van Nisibis en Gondishapur, waar de grondslagen voor de moderne geneeskunde werden gelegd, terwijl men in het Oostromeinse Rijk liever debatteerde over de naturen van Christus. Sterke, succesvolle Perzische rijken pasten echter niet bij de Europese visie op de Oudheid; daarom moesten zij vergeten worden.
.
Het zou me niet verbazen als die oude houding ook in onze tijd een rol speelt. Perzië, nu meestal op zijn Perzisch Iran genoemd, wordt als vijand gezien: het moet bestraft worden, waarvoor dan ook, en het liefst vernietigd.

NOTEN
1. H.J. Gehrke, Geschichte der Welt. Die welt voor 600, en dtv-Atlas Weltgeschichte.
2. Simonides: Ὦ ξεῖν᾿, ἀγγέλλειν Λακεδαιμονίοις ὅτι τῇδε κείμεθα τοῖς κείνων ῥήμασι πειθόμενοι.
3. Cicero, Tusc. Disp. (i, XLII, 101): Dic, hospes, Spartæ nos te hic vidisse iacentes, dum sanctis patriæ legibus obsequimur.
4. Plut. de Herod. 34: ὅθι παῖδες Ἀθαναίων ἐβάλοντο φαεννὰν κρηπῖδ᾽ ἐλευθερίας.

Zie ook: Vergeten Oudheden: Syrisch.

Volkeren in Iran

In Iran wonen:
60 – 65 % Perzen
17 – 21 % Azeri (een aan de Turken verwant volk)
7 – 10 % Koerden
6% Loeren
2 – 3% Arabieren
2% Beloetsjen
En dan zijn er nog wat kleinere groepen. De cijfers zijn vage schattingen; de Iraanse regering geeft geen statistieken over ethniën.
.
Wat denkt U: als de bevolking binnenkort de ayatollahs zou verjagen, zou Iran dan een eenheidsstaat blijven? Volgens mij begint de ellende dan pas goed.
.
De Arabieren in en rond Ahwaz worden schandalig gediscrimineerd en hebben bovendien nog te kampen met de gevolgen van de hevige overstromingen begin dit jaar. Toevallig is dit ook een gebied waar aardolie zit, heel veel aardolie. Een commodity die begint te verouderen, maar nog enige decennia voor oorlogen en conflicten kan zorgen.

Zingende moslim

De komst van een nieuwe zanger in ons koor werd aangekondigd. Een Iraniër genaamd Said. Er waren verschillende koorleden die zich serieus afvroegen of deze man, kennelijk een moslim, de muziek van Schein en Franck op Psalm 116 wel zou willen meezingen.
Intussen was Said op de repetitie, hij zingt goed en zong uiteraard genoemde muziek van harte mee. De Psalmen Davids zijn in het Midden-Oosten bekender en worden meer gerespecteerd dan de koran bij ons.
Wat een vreemde voorstellingen hebben mensen soms van moslims. Er zijn er wel van de heel strenge soort, die tegen muziek zijn, maar dat zijn er niet veel. Die zingen niet en zouden nooit bij een koor als het onze willen. Net zo min als heel strenge christenen.
Tientallen jaren islamgeleuter heeft zelfs in tolerante kringen zijn sporen nagelaten. Moslims worden blijkbaar geacht heel rare mensen te zijn, die niet zulke dingen doen of willen als ‘wij’.
Een Iraniër die geïnteresseerd is in Europese cultuur is niets bijzonders. Een paar Arabieren zou ik er nog wel graag bij zien in onze muziekpraktijk; die zijn wat ondervertegenwoordigd. In Frankrijk is dat beter.