Godgeleerdheid in Marburg

Voor het kerstconcert van het grote koor waar ik ook in zing is een location gevonden. Het is de grote hal van de Evangelische Hogeschool Tabor, bovenop de heuvelrug schuin achter mijn woning. Een echte halleluja-garage (dixit Daniel), verwarmd en wel. De naam Tabor is natuurlijk ontleend aan de berg Tabor in Palestina, waar volgens een oude overleving de transfiguratie des Heren plaatsvond.

Ik wist wel dat daar evangelische (evangelical) christenen zitten, maar dat ze een echte hogeschool hebben, die tot academisch erkende titels opleidt, wist ik niet. Dat betekent dat je op drie manieren theologie kunt studeren in Marburg. Aan de universiteit heb je de eerbiedwaardige evangelische (protestantse) theologie, in 1527 de reden om deze universiteit te stichten, en sinds 1963 de riant behuisde katholieke theologie, een vestiging van het bisdom Fulda. Beide zijn royaal voorzien van hoogleraren, ruimten, bibliotheken enzovoort, maar niet zo zeer van studenten. Geeft niet, want ze worden betaald uit de kerkbelasting, en de katholieken misschien ook nog vanuit het bisdom. Daar is het onderwijs zoals overal aan de universiteiten gratis. Op de hogeschool in Tabor kost het bijna € 1000 per semester, maar daar vind je dan ook het ware geloof en de christelijke blij-hij-heidschap! Jubelchristendom à l’américaine. Aan een universiteit is immers nog altijd verdacht veel wetenschap te vinden.

800 jaar Marburg

Onze bijdrage tot de 800-jaar-Marburg herdenking, in de Universitätskirche: muziek van ongeveer achtonderd jaar oud. We hebben prachtig gezongen, al zeggen wij het zelf. Voor het eerst had ik het idee dat ik het kón, op één loopje na. Omdat de uitvoering op zondagmiddag plaatsvond hing er wat restwarmte van de kerkdienst ’s ochtends. Ook de aerosolen van de gelovigen zullen er nog rondgehangen hebben. Dinsdag maar weer even testen.

We werden begeleid door drie fantastische instrumentalisten, wier namen ik hier in herinnering wil houden: Christine Vogel, fiedel en rebec; Sebastian Kausch, fluiten; Yoshio Takayanagi, luit. Vooral de fluitist was geweldig goed. Hij had een aantal (nagebouwde) middeleeuwse fluiten bij zich, proto-blokfluiten dus als het ware, die hij om beurten inzette. Ik weet hoe moeilijk het is aan deze primitieve instrumenten zuivere tonen te ontlokken. Hij had er niet één valse, en dat was pas het begin van zijn prestatie.
Bij deze mensen geen gezeur over de temperatuur in de kerk. De fluitist had een soort elektrisch kussen bij zich waarin hij de fluiten op temperatuur hield en de anderen stemden af en toe even opnieuw.

Ik kreeg een complimentje voor mijn zingen van de luitenist; dat doet me wel wat. Binnen het koor delen we natuurlijk nooit complimentjes uit, en zangleraren en dirigenten gaan uit van het principe: Als ik er niks van zeg is het in orde.

Als altijd voor het archief een lijstje, alleen van de muziekstukken die ik heb meegezongen. Van deze zeer oude muziek zijn er maar weinig opnamen in omloop en dan vaak nog anders dan hoe wij het zongen. De vrouwen zongen nog werken van Hildegard van Bingen en twee oude Hongaarse volksliederen, en de bassen hadden hun eigen bijdragen.

Organa:
Soli nitorem, tenor en alt, geen opname.
(Leoninus?), Fuit homo missus a deo cuius nomen Johannes erat, tenor met basso ostinato, geen opname, eerder vermeld. Lijkt het meest hierop.

Troubadoursliederen:
Penser ne doit vilenie tenor, refrein door sopraan
Bele Douette tenor, refrein door sopraan.

Cantigas de Sta. Maria (Alphonso el Sabio): verschillende opnames geven een indruk, bij voorbeeld deze of deze.
Sovrana li’ ne’ sembianti, sopraan, refrein door tenor, geen opname gevonden
O que a Santa Maria tenor, refrein door sopraan, geen opname gevonden

Ter ere van de H. Elisabeth, Marburgs beschermheilige van achthonderd jaar geleden:
Super regem, bas, met éen obstinaattoon door tutti
Lac fluentis, mel manantis, éen obstinaattoon door tutti
Hospitale constituit, nr. 2, éen obstinaattoon door tutti
Quibus virtus aberat, nr. 4, éen obstinaattoon door tutti
O beata sponsa Christi, tenor
Gaude caelum, terra plaude tutti

Inderdaad heeft de H. Elisabeth ± 1200 in Marburg een ziekenhuis gebouwd en ze is zelf ook in de verpleging werkzaam geweest. Daarom heten nog veel ziekenhuizen Elisabethgasthuis en dergelijke.

De Hongaarse opnamen zijn wat mat. Een veel verbreid misverstand is dat middeleeuwse, en vooral geestelijke muziek altijd etherisch of sereen moet klinken. Niks hoor, die laatste stukken moeten gejubeld worden, en vele andere ook.

Personeelsgebrek

Brood koop ik meestal bij bakkerij S. Dat is een grote keten van bakkerijen; in mijn omgeving zijn er vijf filialen, die ik allemaal wel eens bezoek. Is het niet sympathieker om bij een kleinere bakker te kopen? Ja, maar de kleinere bakkerijen zitten vaak ook in een keten, en van de twee werkelijk zelfstandige zit er een te ver weg en is de andere niet zo goed. Keten of niet, S. heeft toch het beste brood.

In de loop van de tijd heb ik dus heel wat broodverkoopsters gezien. Traditioneel wordt de verkoop in zo’n filiaal namelijk geleid door een mevrouw van een jaar of veertig, vijftig, en zijn de medewerksters meestal jongere vrouwen, vaak meisjes nog. Keurige personen, met goede kennis van de vele broodsoorten die zij verkopen. Blijkbaar gaan ze bij S. eerst op cursus.

Maar bakkerij S. had blijkbaar als zovele firma’s te kampen met personeelstekort. Ze hadden een in het oog lopende advertentiecampagne voor de verkoopafdelingen, en die heeft blijkbaar wat opgeleverd. Er kwamen meisjes met grote oorbellen, of een hoofddoek op. Eerst waren die me niet opgevallen: je ziet tegenwoordig overal meisjes met hoofddoeken, maar bij nader inzien was dit wel een verandering in het personeelbeleid. Eerst waren de verkoopsters namelijk allemaal meelblank en droegen ze geen opvallende sieraden. Nu is er echter een nog duidelijker verandering in het personeelsbeleid: de mannen zijn door het glazen plafond gezakt! Ik heb de afgelopen weken al vijf mannelijke broodverkopers gezien. Twee daarvan zijn gewone, wat matte jongens van een jaar of twintig die ook in een supermarkt hadden kunnen werken. Een andere is een getatoëerde gast die het werk met tegenzin doet. Geen blijvertje, dunkt me. Een andere is een sportief voetbal-type. Niks op tegen, die kan prima brood verkopen, maar is niet het soort mens dat je in een bakkerswinkel zou verwachten. En nummer vijf is ronduit extravagant: een man van een jaar of veertig, gebruinde kale kop, met breed uitgegroeide bakkebaarden, een kunstenaarstype. Een vrolijke kwant, die geweldig veel energie en enthousiasme voor de broodhandel uitstraalt. Broodkennis heeft hij ook in ruime mate. Een aanwinst denk ik. Maar de drie laatstgenoemde mannen waren vóór Corona volkomen ondenkbaar geweest in deze branche. De nood was blijkbaar hoog bij de firma S. en ze hebben heel andere lagen van de bevolking aangeboord. Onbedoelde diversiteit.

Poetin en het kerstconcert

Een kerstconcert gaan we doen in december: één avond in Marburg en één in Ockstadt.

Maar waar in Marburg? Er is nog geen location gevonden, zoals ze hier zeggen. Normaal zouden we dat in een kerkgebouw doen; daarvan zijn er een aantal en die vormen een passende omgeving voor een kerstconcert. Maar nu de energieprijzen de pan uit zijn gerezen worden kerken voor een concertje door de week niet meer verwarmd, of hoogstens tot 12 graden. Dat is zangers met thermo-ondergoed misschien nog net aan te doen, maar een publiek niet en vooral het orkest niet. De orkestleden weigeren hun instrumenten aan zulke onheilzame temperaturen bloot te stellen, of ze krijgen ze niet goed gestemd. Er moet dus naar een niet-kerkelijke ruimte worden gezocht, en daar zijn er niet zoveel van.

In Ockstadt doet dit probleem zich niet voor. Daar staat een joekel van een neo-barokke kerk, door Daniël ook wel een Halleluja-garage genoemd. Deze wordt ondanks zijn omvang constant behaaglijk verwarmd, omdat er een bijzonder orgel in staat, dat zijn eigen eisen stelt aan de temperatuur. Ockstadt is hier bekend om zijn kersen: bijna zwarte, heerlijk zoete kersen. Dat kan haast geen toeval zijn: in het Hessische dialect klinken Kirsche en Kirche hetzelfde. Ik heb het plaatsje eens nageslagen. Het is geen zelfstandige gemeente, het valt onder Friedberg, maar het heeft een eigen Ortsbeirat. Daarvan stemt 75% CDU en 25% FDP. Groenen en socialisten nergens te bekennen. Te vermoeden is dat het een godvruchtige en zeer welvarende plaats is.

Toch moet het mogelijk zijn, bij kou muziek te maken. Een vriendin van me was in Doesjanbe in Tadzjikistan naar de opera geweest en had daar een fraaie Don Giovanni gehoord. Een waardevolle erfenis van de sovjet-periode. Dat gebouw werd helemaal niet verwarmd; de mensen zaten er met dikke truien en jassen aan.

Vaker met de auto

De Duitse regering heeft besloten dat het openbaar vervoer goedkoper wordt (49 Euro-ticket). De bedoeling is de vervuiling door het autoverkeer te verminderen.

Er zal dus meer vraag komen naar openbaar vervoer.

Door gebrek aan personeel en materiaal is het aanbod echter geringer geworden. In mijn straat rijdt de bus nog maar drie maal per uur; dat was vroeger vier maal. Ook het spoor heeft zijn diensten uitgedund. 

Bovendien is het een rommeltje bij het spoor; het spoorboekje klopt niet meer.

—–

Ik ben lichamelijk niet in staat lang te staan, kan dus niet het risico lopen dat er in bus of trein geen zitplaats is.

Ik wil niet in volle treinen of bussen zolang er nog corona heerst.

Ik heb geen zin in de ongewisheden van het spoorvervoer.

Kortom: ik zal vaker van de auto gebruik moeten maken.

Panorama zonder foto

Mijn telefoon biedt de mogelijkheid, panoramafoto’s te maken. Dat heb ik vanmiddag geprobeerd, maar dat is niet gelukt. Dus u moet me maar op mijn woord geloven: vanmiddag heb ik een panorama gezien.
Ik loop de laatste weken slecht. Toch wilde ik iets doen om de misschien laatste mooie dag buiten te genieten. Daartoe ben ik naar Frauenberg gereden met de auto, een ritje van acht kilometer. (Dat is geen berg met vrouwen; de naam heeft eerder iets te maken met vroon, domein.)

Het gehucht uitlopend (heerlijke mestlucht!) kwam ik op een boomloos en dus zonnig wegje met een zeer weids uitzicht over een glooiend akkerland. Drie dorpjes kon je zien in de verte; nog daarachter lag de voormalige vulkaan Amöneburg. Ik heb mij gevestigd op een bankje dat daar stond; vandaar een stuk naar links gelopen en dan naar rechts. Even zitten en hetzelfde nogmaals, zolang het ging. Het was niet ver naar een bosrand, maar vandaag bleef ik liever in de zon, omdat die zo lekker warm was.

Een panorama, dat heb je af en toe nodig als je in Marburg woont; soms vergeet ik dat. Het stadje is krap, ingesloten in een dal; in mijn woning is het uitzicht ook beperkt en dan dreigt alles klein te worden om je heen. Om de geest te luchten moet je soms even naar een plek met een wijde blik. Ook de Amöneburg heb ik voor dat doel vaak gebruikt; daar is het uitzicht zelfs nog weidser, maar Frauenberg is ook heel geschikt. In Nederland krijg je zulke uitzichten vaak cadeau, tenminste als je ergens buiten woont, of aan zee.

Voortijd

De prehistorie vordert al aardig in Argenstein. In de stille corona-jaren is het themapark kalmpjes uitgebreid. Door het struikgewas kon ik enkele hutten en een long house ontwaren. Inboorlingen heb ik niet gezien; die waren zeker op jacht. Het café gaat pas na de ijstijd weer open, in mei of daaromtrent.

Tering, nering, adieu fijne wereld!

In Duitsland is er een hiërarchie van supermarkten. In mijn omgeving is DENNS nummer één: volledig bio. Daar koop ik nooit; je moet er behalve veel geld ook een zekere tolerantie voor spelt, quinoa en pastinaken meebrengen. Daaronder zit tegut, wel de mooiste zaak van de stad, met vier filialen. Fijne kazen en vleeswaren, en zelfs vis. Ook drinkbare wijnen. Toenemend bio. Daar koop ik altijd, hoewel de laatste tijd wat minder, want alles is duur geworden. De volgende trede naar beneden is REWE, een doodgewone, gemiddelde supermarkt, degelijk zonder bijzonder te zijn. Matige vleeswaren, zeer matige kazen, goede groenten. Een heleboel gewone dingen zijn hier goedkoper dan bij tegut. Hier kwam ik de laatste tijd vaker, maar nu weer minder, omdat ze het assortiment hebben ingekrompen. Onder REWE zit Edeka, misschien van ongeveer dezelfde klasse. Daar kom ik zelden, omdat die filialen voor mij verder weg zitten. Dan komen de discounters: LIDL, ALDI, Pennymarkt. Vrijwel alleen fabrieksvoer, bleek fruit, pseudo-bio, ongezellig ingericht. Hier duwt men de wagentjes harder tegen je kuiten.

REWE heeft sinds een jaar of twee een extra assortiment binnen het grote geheel, met de naam Feine Welt.  Pseudo-aristocratisch verpakt in glanzend wit, met een soort wapen in rood en goud erop. Dat is onzin, maar die producten hebben wel mooie kwaliteit: kaas, rijp fruit, vleeswaren, koekjes, dingen die ik graag koop omdat ze duidelijk beter zijn dan de gewone. Ook duurder natuurlijk, maar voor mij nog goed te betalen. Individuele supermarkten kunnen van de afdeling Feine Welt bestellen wat zij in hun omgeving denken te kunnen afzetten. Maar zie aan: het filiaal hier in de buurt krabbelt terug en koopt nauwelijks nog van die lekkere producten in. De venkelsalami, de Franse kaasjes, alles weg, en meer leverpastei: een duidelijke versobering. Soms kom ik van REWE terug met alleen sinaasappels, uien en een pak müesli. Het opwaarts streven van deze supermarktketen is dus gefnuikt door de inflatie en de hogere prijzen, of zo u wilt: door Corona en Poetin..

LIDL had iets dergelijks gedaan. Om uit de rijen der deprimerende discounters te ontsnappen boden ze de laatste tijd ook delicatessen aan, het liefst uit Italië, begeleid door een reclamecampagne van exotisch en bijzonder. Ik kom er te zelden om te zien of ze daar nu ook aan het versoberen zijn. Op voedselfotografen voor hun reclame bezuinigen ze in ieder geval niet. 

In het restaurantwezen is iets dergelijks aan de gang. Zaken hebben moeten sluiten omdat de kok Long Covid had of het onderbetaalde personeel was weggelopen. De opvolger van de kok kookt een stuk minder, zodat de klanten wegblijven. Alleen familiebedrijven slagen erin, de tering naar de nering te zetten, en daarbij scoren Aziatische restaurantjes natuurlijk hoog. Bij de Ratsschänke zag ik laatst hoe de oude baas, die allang met pensioen was, weer liep te bedienen op het terras. Door nood gedreven, zonder twijfel. Dan is er echter het verschijnsel van het restaurant nieuwe stijl. Goede koks, een overvloed aan personeel, brutaal, uitdagend. Kijk maar mensen, hier kun je nog terecht! Laatst heb ik een keer in zo’n zaak gegeten en dat was meteen voor het laatst. Lekker eten, vlotte bediening, goede sfeer, maar toen kwam de rekening: € 50,- per persoon! In Nederland schrikt misschien niemand van zo’n bedrag, maar voor hier is dat erg veel. Tijdens het bestellen had ik het niet zo in de  gaten gehad.

Misschien komt er zo een einde aan de ‘gewone’ eetgelegenheden waaraan Duitsland zo rijk was. Waar werknemers in de de middagpauze warm eten; waar je vrienden en kennissen ontmoet. Er zal altijd wel een top-segment met sterren overblijven, waar je voor € 100,- of € 200,- terecht kunt. En ook mooie zaken waar je een bruiloft of een jubileum kunt vieren, en restaurants voor zakenlieden. Maar hier te lande ontvangt men zelden ‘vreemden’ in de eigen woning, dus juist kleine, bescheiden restaurantjes en cafés zijn nodig voor het sociale leven. Het zou jammer zijn als ze verdwenen.

Overigens, als u arte-televisie kunt ontvangen, verzuimt u niet vanavond naar Soylent Green te kijken, een film uit 1973 die een indringend beeld geeft van de voedselvoorziening in de toekomst.

Marburg voorheen en wat minder voorheen

Nattigheid

Naar de Hortus Botanicus ga je om te genieten van de aanblik van bomen en planten en bloemen, maar tegenwoordig ook om de geur van natte grond op te snuiven. Er wordt in bepaalde delen namelijk flink gesproeid, en dat ruikt heerlijk.

Ik denk niet dat hier voor de herfst nog regen komt. Morgenochtend zal er volgens het weerbericht 1.8 l/m² neerslag vallen. Maar dat is al zo zo vaak voorspeld, vooral tegen het einde van de week, en dat gebeurt dan helemaal niet. Volgens mij zeggen ze dat alleen om de moed er een beetje in te houden. De Edersee, het dichtstbijzijnde stuwmeer, bevat momenteel 18% van wat het normaal aan water kan bevatten.

In de zeer grote supermarkt in Wehrda zal de zeer grote vleugel waar mineraalwater, frisdranken, sappen en bieren worden verkocht tot het einde van de maand gesloten blijven. Maar dat heeft niets met de droogte of het klimaat te maken: er is niet voldoende personeel!