Schwere Wörter: jour fixe

Een jour fixe (m.) is een vaste dag in de week of maand waarop mensen van een bepaald groepje elkaar zonder uitnodiging ontmoeten of ontvangen. In Frankrijk is dat verschijnsel ook bekend. Berucht waren bij voorbeeld de woensdagjes van de Verdurins, bij Proust. Maar in Frankrijk heet het geen jour fixe; dat is nep-Frans, zoals er hier ook veel nep-Engels is.

Toen ik hier met het begrip kennismaakte begreep ik snel wat het was, maar was er wel verbaasd over, en vooral over het feit dat zoiets nog voorkomt. Maar het is vrij normaal, en niet alleen onder oude mensen die weggelopen zijn uit een roman van honderd jaar geleden. Ik kom zelf op twee jours fixes.

De Nederlandse vertaling van jour fixe is jour.

Modern Soemerisch

Niet alleen allang uitgestorven sauriërs probeert men weer op te wekken, ook dode talen doet men herleven. Zo is er iemand bezig het Soemerisch te reactiveren, een taal die tot ± 2000 voor Christus in Zuid-Iraq werd gesproken en in spijkerschrift geschreven. Handig als u het plaatselijke weerbericht kunt lezen; het wordt dan duidelijk dat reizen in de zomer is af raden.

.
Natuurlijk worden de modernste leermiddelen ingezet. Wandplaten van groente en fruit en nog andere zaken, waaronder ook moderne, want de Neo-Sumerërs hebben veel opnieuw moeten benoemen, van tomaten tot koffie. Verrassend is dat het Neo-Soemerische woord voor ‘koffie’ in Iraq nog steeds wordt gebruikt: gahua. Van onderstaande groenten waren er slechts twee bekend uit oude spijkerschriftteksten: de ui en de komkommer. Het zal duidelijk zijn dat ons woord ‘boerenkool’ is afgeleid van het Neo-Soemerische burukuli.

Schwere Wörter: Warnmix

Als er een ramp plaatsvindt of ophanden is, is het fijn als de bevolking op tijd gewaarschuwd wordt. De waarschuwingssystemen moeten regelmatig worden gecontroleerd. Uit Nederland is/was het maandelijkse testen van de sirenes bekend. Welnu, nadat in Duitsland de afgelopen jaren enige rampen geluidloos van stapel gelopen waren wil men hier nu een landelijk waarschuwingssysteem invoeren, en dat wordt vandaag om elf uur getest. Je kunt op je telefoontje een hard geluid te horen krijgen, maar hier en daar zullen er ook sirenes klinken of zullen er op reclameborden en informatieborden van trein en bus teksten verschijnen. Waar verschillende soorten waarschuwing door elkaar worden toegepast is sprake van een Warnmix: een mengsel van waarschuwingen.

Schwere Wörter: Flugmango

Een Flugmango is een manga die gisteren nog aan de boom hing, per vliegtuig tot ons is gekomen en dus eetrijp is.

Aspiraties

‘Je Duits is wel beter geworden, maar het kan nóg beter,’ zei mijn zangleraar. Hij doelde natuurlijk op mijn gezongen Duits, dat niet hetzelfde is en niet zo gedachteloos geproduceerd wordt als gesproken Duits. Eén punt van kritiek was het ontbreken van aspiratie bij de k en de t, dat wil zeggen het aanblazen van de klank. Niet tal, maar THal, niet König maar KHönig moet je zingen.
Maar zeggen ook. Ineens bedacht ik met schrik dat ik in gesproken Duits ook niet aspireer, of niet altijd, of niet genoeg, wat misschien goed is voor de helft van mijn buitenlandse accent. Ik moet eraan werken. Vaak is het zo met vreemde talen: als je zelf denkt dat je overdrijft is het precies goed. Zo is het tenminste met Frans.

In de jaren zeventig onderwees ik Arabisch met behulp van een Oostduits cursusboek. Daar zat een geluidsband bij ter ondersteuning, waar ik altijd een beetje om moest lachen. De Arabier die de band had ingesproken aspireerde de k en de t nogal zwaar, terwijl in het Arabisch helemaal niet geaspireerd wordt. Ik kan me voorstellen hoe dat ging in de DDR: een arrogante Duitser deed voor hoe hij moest spreken, en de geïntimideerde Arabier deed het hem braaf na, met een Duits accent.

De moraal? Aspireer in de talen waarin dat moet, en niet in de andere. In het Nederlands de boel lekker vlak houden. Doe maar gewoon, dan doe je gek genoeg.

Lelijke nieuwe woorden

Er zijn steeds meer nieuwe woorden waarvan ik de betekenis niet weet, of niet goed weet, of die gewoon lelijk zijn. Van sommige heb ik nagevraagd wat ze betekenen, en het is me ook uitgelegd, maar dan ben ik het weer vergeten. Dat betekent dat ik het eigenlijk helemaal niet wil weten. Gelukkig ben ik al oud, dus ik kan me die houding veroorloven. Het zijn vooral woorden uit de social media of uit de media überhaupt: plekken waar een fatsoenlijk mens zich beter niet kan ophouden. Er zijn zoveel prachtige prozateksten en gedichten, waarom zou je je zelf die ellende aandoen?

Een lijstje, natuurlijk voor uitbreiding vatbaar:
– boomer
– gaslighting
– gender, gender fluid, gender reveal party
– godwin
– hondenfluitje
– incel
– LHBTQIA+. Ik begrijp niet alle letters. En het is onwaardig, over de menselijk seksualiteit in zulke letters te spreken.
– narratief. Zou dit hetzelfde zijn als wat twintig jaar geleden discours heette? Te mijden.
– non-binair
– slaaf: tot — gemaakte. Leenvertaling van het Engelse ‘enslaved’, vaak verkeerd gebruikt.
– snowflake
– stropop
– verbinden, verbinding. ‘Verbinding zoeken’. Als het gaat over een wond verbinden is het een goed woord. Telefoonverbindingen, verbindingen in de chemie, of een verbinding met autobussen zijn ook in orde. Maar uit de mond van politici of PR-afdelingen zijn beide woorden niet om aan te horen.
– uitdaging, meestal in combinatie met ‘nieuwe’. ‘Zoek jij een nieuwe uitdaging? Word onze collega!’
– woke, wokisme
– whataboutism
– wit, in de zin van blank, als huidskleur. Leenvertaling van het Engelse ‘white’.

Lokeschen

Het Amerikaans Engels dringt ook in het Duits agressief op, zij het met veel minder succes dan in Nederland. Dat is moeilijk te begrijpen, nu Amerika zo snel aan aantrekkingskracht verliest. Maar ja, Latijn bleef men ook nog lang spreken toen de Romeinen al weg waren. Het snelst komt het Engels binnen bij vliegtuigmaatschappijen, de spoorwegen, makelaars en allerlei hippe bedrijfjes. Nog grotendeels onbesmet is daarentegen het Bildungsbürgertum: ontwikkelde, aardige, wat oudere Duitsers. Die zeggen hoogstens een keer op ironische toon cool, in nabootsing van hun kleinkinderen, maar kennen en gebruiken verder voor alles Duitse woorden. Er is echter één Engels woord dat ook in die kringen ongeremd wordt gebruikt, dat is location. ‘Zien we elkaar volgende week weer op dezelfde location?’ ‘Op welke location is het concert?’ ‘Voor een bruiloft is dit wel een prachtige location.’ ’Het eten is er maar matig, maar de location is leuk.’ Dat soort zinnen.

En dat terwijl het Duits zelf ook heel passende woorden heeft. Misschien heeft niet iedereen altijd zin in lange woorden als Veranstaltungsort of Örtlichkeit, maar je kunt net zo makkelijk, of zelfs nog makkelijker Ort zeggen, of Saal of Raum of Restaurant. Nee, ik begrijp niet waarom uitgerekend location de poorten van de vesting kon inbeuken.

Het scherpste mes

Je kunt van iemand zeggen: ‘Die-en-die is niet de snuggerste,’ maar dat klinkt zo onaardig. Je kunt het ook milder formuleren: ‘Hij/zij is niet het scherpste mes in de la.’ Wel scherp dus, maar nou ja, niet het allerscherpste. Dan weten we genoeg.

Misschien komt deze uitdrukking, als zovele, uit het Engels: ‘not the sharpest knife in the drawer.’

De Europese broedervolkeren kunnen er ook wat van:

– ‘the sharpest pencil in the box’
– ‘nicht die hellste Kerze auf der Torte’
– ‘nicht die hellste Birne im Kronleuchter’
– ‘pas la frite la plus dorée du paquet’

In Duitsland kun je ook zeggen: ‘Der/die ist etwas Kurz unter der Mütze’  of ‘schwer von Kapee’.

Een graadje erger is ‘doof wie Brot’. Daarmee zijn we in het Nederlands al bij het achtereind van een varken.

Mini-herinnering: accent (2)

Als jonge jongen zat ik eens met mijn moeder in de Amsterdamse tram toen zij iets deed waarvan ik wel onder de indruk was—en nog ben. Zij sprak een dame aan, die zij niet kende maar die zij met iemand anders had horen praten, en zei tegen haar: ‘U bent zeker in Schijndel op kostschool geweest?’ Dat bleek inderdaad het geval. Het betrof geen geografisch accent. Het pensionaat van de Zusters van Liefde in Schijndel was beroemd en er werden van heinde en verre kinderen naar toe gestuurd. Daar leerden ze blijkbaar netjes praten, of misschien de katholieke versie van bekakt. Mijn moeder had het Schijndelse accent herkend, hoewel ze zelf niet op die kostschool had gezeten en niet eens katholiek was.

Wij kunnen een bekakte student horen praten, maar om dan bij voorbeeld te weten dat hij in Leiden studeert en niet in Utrecht of Amsterdam, daarvoor is specialistische kennis nodig. Zulke specialistische kennis van Brabantse kostscholen had mijn moeder blijkbaar. 

Heuvelen

Voor het eerst sind de zomer van 2019 heb ik gedaan wat ik vroeger vaak deed: de fiets een eind meegenomen in de trein en dan terugfietsen naar huis. De keuze was gevallen op Biedenkopf, 37 km. en dus 40 minuten van hier. De terugtocht door het Lahndal zou een makkie zijn. Biedenkopf was nog treuriger dan ik mij herinnerde; snel een kop koffie en fietsen maar. De omgeving van B. is echter prachtig, het ritje was heel genoeglijk, tot er borden verschenen dat het fietspad was afgesloten en er een serieuze omleiding was geregeld, met allerlei richtingborden. Dat betekende meteen heuvelopwaarts, en daar was de route nog mooier. De omleidingsborden verwaterden echter en op zeker ogenblik gaven ze tegengestelde bevelen—u kent het misschien uit de Ardennen: déviation in álle richtingen —, wat ertoe leidde dat ik twee keer door het ellendedorp Allendorf kwam, dus in een kringetje rondgereden had en dat alles met veel klimmen en dalen. Ik meende zelfs ergens een alpenhoorn te horen, maar dat was de toeter van het treintje, diep in het dal. Dan maar naar Damshausen en via Caldern naar huis. Geen heuvel bleef onbeklommen. Het was niet erg, integendeel, want ik fiets immers electrisch en ik zag heel mooie vergezichten. Maar ik had wel te doen met de argeloze toeristen die de comfortabele Lahntal-route meenden te zullen rijden en dan in zoiets belanden.

In Caldern zit een min of meer beroemd bakkertje dat wat tafeltjes en stoeltjes voor zijn zaak heeft neergezet, waar de broodkopers graag even pauzeren om koffie te drinken. Zo ook ik. Er zat een stel dorpelingen in vrolijk gesprek bijeen. Ze wilden mij graag in de conversatie laten delen, maar ik kon maar heel beperkt meedoen. Bij zoiets merk je weer eens dat je niet van hier bent. Ze praatten hevig dialect en er was werkelijk niet veel van te verstaan.