Vergeten Oudheden: Syrisch

Hiernaast ziet u een stukje tekst in het Syrisch-Aramees, of kort gezegd: in het Syrisch  (Engels: Syriac). Dat is een Aramese taal en niet te verwarren met het Arabisch, dat tegenwoordig in Syrië wordt gesproken. Ook het schrift is niet Arabisch.
Ik heb die tekst zelf getypt op de computer, omstreeks 1990. Toen konden dat nog niet veel mensen. Nu zou ik het niet meer kunnen, en sterker nog, ik kan hem ook niet meer lezen. Wat er staat blijft dus een raadsel.
Ik was al ruim over de veertig toen ik Syrisch leerde, en dat zal een reden dat ik het vergeten ben. Bovendien vond ik Syrisch niet leuk. Onaangename schriftsoorten, een flodderige grammatica, lullige voegwoorden, talloze leenwoorden, kortom: een bastaard van een taal. Ik was immers de onverbiddelijke strengheid van het kunstmatige Klassiek-Arabisch gewend. Daar kwam in die tijd nog bij, zoals bij alle minder gangbare talen, dat de leermiddelen gebrekkig waren.
.
Minder gangbaar? In de Oudheid was Aramees zeker niet minder gangbaar. Het had een enorm verspreidingsgebied: in Palestina, Syrië, Irak en Noord-Arabië werd het gesproken, in delen van Iran was het een schrijftaal, soms ook in Egypte. De taal die gewoonlijk Aramees wordt genoemd, wordt met Hebreeuwse letters geschreven. De beroemdste spreker was Jezus, al hebben we maar een paar Aramese woorden van hem.¹ Enkele delen van de Bijbel zijn in het Aramees geschreven, en verder veel joodse teksten: bijbelcommentaren en de beide Talmuds. Het Aramees wordt dus altijd wel bestudeerd. Het christelijke Syrisch, dat in principe dezelfde taal is, alleen met ander schrift geschreven, kwam wat later op, zo vanaf de tweede eeuw. Dat is goeddeels in vergetelheid geraakt en komt pas de laatste tijd in heel kleine kring weer te voorschijn. Er zijn nu ook wat betere leermiddelen.² Ook Syrisch was zeer wijd verbreid, tot ver in Centraal-Azië en Zuid-India: er is een zeer grote literatuur in, die echter zelden gelezen wordt. Voor het ‘Westen’ maakt Syrisch deel uit van het grote veracht- en vergeet-program: het wordt niet meer van belang geacht, de boeken staan te verstoffen in bibliotheken.
.
Voor de studie van de Late Oudheid is het Syrisch echter onontbeerlijk. Ik meende het destijds te moeten leren vanwege mijn studie van de vroege Islam. Dat er bij mij toen niet veel van terecht kwam doet aan die noodzaak niet af. De islam ontstond immers in een Syrische omgeving, en die kan niet straffeloos verwaarloosd worden. Geen koranstudie, geen studie van het leven van de Profeet zonder Syrisch!
Ook is Syrisch van belang voor de wetenschapsgeschiedenis. Filosofische en wetenschappelijke teksten uit de Griekse Oudheid werden in het Syrisch vertaald, en van daaruit weer in het Arabisch, waar zij aan een stormachtige nieuwe omloop begonnen.
En verder is Syrisch gewoon om te lezen. Ik had vroeger geen zin in al die kerkelijke teksten, maar onder de enorme hoeveelheid boeken zijn er ook andere, die wel prettige lectuur vormen. Bij voorbeeld de reisverslagen van monniken die door Centraal-Azië reisden. (Overigens is het Mongoolse schrift ook Syrisch, maar dan op zijn kant gezet.)
.
Oudheidkunde³ zonder Syrisch gaat dus eigenlijk niet. Vroeger dacht ik altijd: als machines ons werk overnemen blijft er meer tijd voor studie, maar het omgekeerde blijkt het geval. Gelukkig zijn er nog gepensioneerden die iets kunnen doen. Als hun geheugen niet te zwak is.

NOTEN
1. Eloi Eloi lama sabachtani, effatha en talita kumi.
2. Een mooi boek over het Aramees, met een flink hoofdstuk over het Syrisch, is Holger Gzella, De eerste wereldtaal. De geschiedenis van het Aramees, Amsterdam (Athenaeum) 2017.
3. Voor mij houdt de Oudheid nogal laat op. Daarover later misschien eens.

(De volgende afbeelding hoort bij Reactie nr. 4)

Snelvertalen

Tijdens een boswandeling stond ik even stil om een bordje te lezen dat op een open plek was opgesteld. Het ging over modern bosbeheer. Ik begreep de tekst geheel en vond hem redelijk interessant. Maar toen mijn gezelschap mij vroeg wat daar stond kon ik het maar moeizaam in het Duits zeggen. En ik had het toch net in het Duits gelezen en begrepen; waarom koos ik niet de woorden die daar stonden, maar moest ik ze als het ware opnieuw uitvinden?
.
Blijkbaar is het zo, dat ik zo’n tekst bliksemsnel in het Nederlands vertaal. Om dat te kunnen ben ik nu werkelijk wel lang genoeg hier. Het gaat automatisch, en vervolgens wis ik het origineel uit mijn geheugen.
.
Of het altijd al zo was weet ik niet. Sinds Corona ga ik minder vaak met Duitsers om dan tevoren: ik zit veel alleen thuis en denk dan in het Nederlands. Als ik iets opschrijf voor mijn onderzoeksproject gaat de knop om en schrijf ik (slecht) Engels.

Kut, of het Hollands medeleven

Iemand berichtte op Twitter over een rampspoed die haar was overkomen. De reacties onder de tweet frissen mijn kennis van het Nederlands aardig op. Ik wist bij voorbeeld niet dat het medegevoel zo genitaal en anaal was geworden. Nou ja, ‘sterkte’ kan ook nog. En ‘wow’ kan blijkbaar ook in malam partem worden gebruikt.
.
– Godver, wat een KUTTIJD.
– Sterkte 😦
– Godver. Sterkte!
– Ach liefje
– wat erg. Sterkte
– Oh nee
– dat is kut om te horen.
– Oh nee wat super kut gewoon
– veel sterkte!
– Fuck zeg! Heel veel sterkte!
– Hè gadverdamme! Wat ongelofelijk naar … en uitgesproken kut voor jou.
– Wat kut, sterkte!
– Oh wat erg
– Heel veel sterkte.
– Ronduit kak! Sterkte daar!
– Oh fuck! Sterkte!
– Wow, wat heftig!
– Omg
– Wat heftig — sterkte
– Jezus wat klote
– Wat tragisch!
– Sjeezus meid wat ruk dit!!!
– Oh damn wat kut 😦 Sterkte!
– Gvd! Sterkte
– Jeetje wat ontzettend klote!
– jezus wat kut…
– Meh kutzooi!
– Wat tragisch!
– schreeuw gewoon ff keihard uit je raam, doe ik ook weleens, werkt echt goed om gewoon keihard FUUUUUUUUUUUUUUCKKKKKKKKK te schreeuwen!!!! Sterkte!!!!

C.-woordenlijst

Het uitbreken van de nieuwe ziekte heeft tot een stortvloed van nieuwe of voorheen onbekende (vak)termen geleid, die ik in de verschillende talen niet kende of nog niet ken. Irriterend is het vooral, wanneer ik een woord in het Nederlands niet ken. Daarom maak ik maar eens een lijstje. Veel woorden kwamen langs bij lectuur of in de nieuwsberichten, andere heb ik opgezocht, waarbij ik niet altijd weet of het gevonden woord ook het juiste is. Andere ken ik nog helemaal niet, maar het lijstje blijft open en zal op gezette tijden worden aangevuld. Dit is voor mijn gemak, maar U kunt natuurlijk meekijken, of nog mooier: bijdragen of verbeteringen sturen.
.
NL immuniteit  D Immunität  GB immunity    F immunité AR مناعة
.
NL groepsimmuniteit  D Herdenimmunität     GB herd immunity    F immunité grégaire AR مناعة القطيع
.
NL druppeltjesinfectie  D   Tröpfcheninfektion   GB airborne infection   F infection par gouttelettes   AR  العدوى بالهواء of beter الرذاذ التنفسي?
.
NL thuiswerken    D das Home Office  GB  remote working; working from home   AR المكتب المنزلي ؟
.
NL  contactverbod   D Kontaktsperre   GB, F confinement   AR ….

NL … cGB  Rate of infection
.
NL beademingsapparaat, ventilator    D Beatmungsgerät  GB ventilator   F  ……   AR …..
.
D IS = Intensivstation   NL IC=Intensieve zorgafdeling, of volgt GB ICU= Intensive Care Unit F USI= Unité de soins intensifs   AR غرقة العناية الفائقة او المركَّزة
.
NL beademing D Beatmung, Lungenventilation   GB Mechanical or assisted ventilation   F ventilation pulmonaire   AR ….
.
NL, F vaccin   D Impfstoff    GB vaccine     AR  لقاج
.
NL antistof, immunoglobuline    D Antikörper, Immunglobulin    GB antibody, immunoglobulin     F Anticorps    AR الأجسام المضادة
.
NL virus    D das Virus, mv. die Viren    F virus      AR فَيروس      LAT virus
.
NL coronavirus    D das Coronavirus   F le coronavirus     AR فَيروس كورمنا of فيروس تاجي
.
NL quarantaine   D Quarantäne  GB quarantine F confinement, quarantaine AR   حَجر صحي
.
NL mondkapje   D der Mundschutz F le masque chirurgical, masque de protection FR mûlekapke GB… AR قناع الفم
.
NL ….    D soziale Distanzierung    GB social distancing    F ….    AR  الإبعاد الاجتماعي
.
NL ….  D die Kurve flacht ab     GB the curve is flattening     F la courbe s’aplatit??@     AR …
NL … D die Kurve abflachen GB to flatten the curve
.
NL RIVM     D RKI
.
NL viroloog   D der Virologe    F virologue

NL lockdown  D ….. GB …. F …..

Vlagvertoon

Ik moest even denken, wat is dat voor een vlag op die geldautomaat in Brussel? En wat doet die bij English? India, Mexico? Ach nee, het is de vlag van Ierland: een EU-land, waar het Engels een van de officiële talen is.
In Microsoft WORD kunt U de spellingscorrector nog niet instellen op Irish English.

Royaal

Een van de onaangenaamste bijvoeglijke naamwoorden in het Duits is royal. Het betekent niet ‘royaal’; dat is immers großzügig. Het wordt gebruikt van personen en zaken die behoren bij een koninklijk huis (Königshaus; dat dan weer wel), vooral bij het Britse.
.
Prins Harry had geen zin meer in zijn royale Verpflichtungen. Na een royales Krisentreffen stapte hij eruit. Nu is prins Archie, die geboren werd als royales Baby, een gewoon kind geworden.
.
Als er een of andere prins verliefd is of gaat trouwen spreekt de Bildzeitung van een royales Traumpaar. Als het uit raakt heet het een royales Liebes-Aus. De royale Fans volgen alles op de voet.

De nieuwe woord

Mijn banden met Nederland worden steeds dunner. Voor de haring hoef ik er al niet meer heen, sinds ik hier een visboer heb ontdekt die ook Hollandse haringen verkoopt. Lange tijd was de taal een bindmiddel. Mijn moedertaal, dat was mijn eigenlijke heimat. En dat is het nog, maar minder. Om te beginnen betrap ik mezelf steeds vaker op germanismen, en als ik het niet doe, doet een ander het wel.
Verder verandert het Nederlands zo snel, dat ik het niet kan en wil bijbenen. Wat lees ik juist in een tweet van Bas Heijne? ‘Hij is online, mijn grote stuk over …’ enz. Met ‘hij’ verwijst hij naar een het-woord: in mijn Nederlands is dat letterlijk ondenkbaar. Of is ‘stuk’ soms een de-woord in Heijne’s Nederlands? ‘Fouten’ in de trant van ‘de huis, die …’ komen steeds vaker voor, en ook de gewoonte om landen en steden als vrouwelijk op te vatten grijpt om zich heen: ‘Alkmaar en haar burgemeester’ is tegenwoordig normaal. Tot voor kort dacht ik: dat komt omdat er tegenwoordig zoveel slecht geschoolde Nederlanders naar de pen grijpen. Maar Bas Heijne schrijft dus ook zulke dingen, en de Korea-deskundige Remco Breuker heb ik er laatst eveneens op betrapt. Beide heren zijn voortreffelijk geschoold en hebben een grote beheersing van het Nederlands; bloedjong en hip zijn ze ook niet. Als zij zoiets doen, is er dus iets anders aan de hand: ze schrijven geen fouten, maar het Nederlands verandert. Allicht: iedere taal verandert. Vanuit mijn buitenlandse locatie valt me dat op, omdat ik er niet midden in zit en er niet aan mee doe. Er zal binnenkort een nieuwe druk moeten komen van de Algemene Nederlandse Spraakkunst.
Ook de woordenschat verandert. Woorden als framen, wappie, wieberen, sokpop (of is het stropop?) duiken op, die niet in Van Dale staan en waarvan ik niet kan begrijpen wat ze betekenen. Er zijn er veel meer; ik zal er eens een lijstje van aanleggen. Maar doe nog maar geen nieuwe druk van Van Dale; dat wordt me te duur.
Omgekeerd weet ik niet wat seltene Erden in het Nederlands is. Wél weet ik dat WiFi WLAN betekent.

Freundlich

‘In het Zuiden is het bedekt en valt er hier en daar lichte regen, voor het Noorden wordt freundliches Wetter verwacht.’ Dat betekende vanouds: ‘mooi weer’, niet te koud en niet te warm, geen harde wind, de zon schijnt, de lucht is blauw; er kunnen ook decoratieve wolken zijn, maar regenen doet het niet.
.
Bij alle veranderingen in klimaat en leefomgeving loopt de taal een beetje achter. Freundlich zou het weer nu juist zijn als het eens een paar dagen flink regende. Die eindeloze droogte is inclement weather.
.
Er zijn ook woorden die binnenkort geheel zullen verdwijnen, zoals bij voorbeeld hor, horrengaas, mottenballen en andere mottenbestrijdingsmiddelen, bij gebrek aan de diertjes die daarmee buiten de deur gehouden moesten worden. En hangt bij de autowasinstallatie nog altijd die hogedrukspuit waarmee je dode insecten van de voorkant van de auto weg kon spuiten? Ik heb ook na langere ritten geen dode beestjes meer op de wagen gezien.

Mest met peren

Kloten wordt steeds vaker kut. Klotenweer is kutweer geworden. ‘Dat is zwaar kloten!’ = ‘Dat is volkomen kut!’ (soms ook met peren.) Wijst dit op een toenemende vervrouwelijking van de maatschappij? In ieder geval op een vergroving. Toen ik nog in Nederland woonde, nunmehr drieëntwintig jaar geleden, werden zulke woorden in nette contexten niet gezegd en zeker niet in geschrifte gebruikt. Kut werd veel minder vaak gebruikt dan kloten.
.
Maar daar gaat het me eigenlijk niet om. Tot deze kleine bespiegeling kwam ik omdat ik zit met een mestkever. Mijn vraag is: denkt iemand aan mest wanneer er een mestkever opdoemt, of als het woord gebruikt wordt? Denkt iemand nog aan genitaliën wanneer bovengenoemde woorden gebruikt worden? Bij de oudere scheldwoorden ‘lul!’ of ‘klootzak!’ dacht allang niemand meer aan de betreffende lichaamsdelen. En als U uw handen in onschuld wast, worden ze dan nat?
.
Ik wil wat schrijven over bepaalde Arabische versregels, waarin mestkevers genoemd worden vanwege de zwartheid van hun schilden. Het Arabische woord khunfus klinkt volgens mij niet negatief. Bij het Nederlandse woord klinkt echter ‘mest’ mee, en dat heeft een negatieve klank. Die zurige lucht in Oost-Brabant, het mestoverschot waarover kranten altijd schrijven. (Dat mest vroeger een waardevol spul was en lekker rook is door de ontaarding van de veehouderij allang vergeten.)
.
En dan moet het ook nog in het Duits. Mijn vraag is dus: denkt een Duitser nog wel aan Mist als hij Mistkäfer hoort of zo’n diertje ziet? Hij denkt ook niet aan Fotze (‘kut’) als hij hinterfotzig zegt, dat ‘vals’ of ‘gemeen’ betekent en dat ook keurige mensen in de mond kunnen nemen. Maar zelfs al denken Duitsers misschien niet aan mest, het Duitse Mist is erger dan het Nederlandse mest. Mist! is een uitroep die geslaakt wordt wanneer iets helemaal verkeerd loopt, als ik het goed zie vooral door mensen die terugdeinzen voor het ergere woord Scheiße! En een Miststück is een kutwijf of takkenwijf. Negatief beladen dus, of geldt dat ineens niet meer als het over die krabbeldiertjes gaat?
.
Als ik khunfus niet met Mistkäfer vertaal, wordt het gewoon Käfer. En dat is te onspecifiek, dat moet je in vertalingen altijd vermijden. Bovendien denkt niemand bij Käfer aan die zwarte rugschilden van het diertje waar het om gaat. Ik ben er nog niet uit.

Helemaal fout

‘Is alles naar wens,’ kwam de kelnerin wel twee keer vragen. Ja hoor, het eten was goed, en als dat niet zo was geweest was ik wel weggelopen. Het enige wat ik gewenst had was ander Nederlands. Toen ik haar mijn keuze uit de menukaart had meegedeeld zei ze: ‘Helemaal goed!’ Werd ik gefeliciteerd, had ik een quiz gewonnen? ‘Gaan we doen,’ sprak zij vervolgens, en daarop kreeg ik twintig minuten de tijd om deze aanslag op mijn eetlust te boven te komen. Ik heb er maar niets van gezegd; het is tenslotte haar moedertaal.