Zelf samenzweren

Bent U het ook zo zat, altijd maar van de media afhankelijk te zijn voor uw fake news? Te wachten tot zij U uit de doeken doen, dat miljoenen Afrikanen Nederland zullen overnemen, dat journalisten door extreemlinkse aliens worden aangestuurd, dat een kongsi van miljardairs ons verzwijgt dat er een nieuwe ijstijd ophanden is, of dat het kalifaat binnenkort zijn hoofdkwartier naar Den Haag verplaatst?

Dankzij een project van enkele Duitse en Oostenrijkse omroepen kunt U nu zelf actief worden en uw eigen samenzweringstheorie opzetten. Het blijkt kinderlijk eenvoudig. Opleiding of kennis van zaken zijn er niet voor nodig; in dit geval echter wel kennis van het Duits. U klikt www.dieweltherrschaft.net aan en al na tien minuten kunt U bij voorbeeld met uw vrienden op Facebook delen dat uit geheime studies blijkt hoe katten, die intens fascistische dieren, door manipulatie van de media de democratie om zeep willen helpen. Of dat tandartsen binnenkort de Derde Wereldoorlog laten uitbreken.

Experten sind sich einig: Das Ende ist nah!

Haat

Daar was laatst die man die negers haatte. Geen erg agressief type, tamelijk aardig, een jaar of vijfendertig; niks geen skinhead of zo. Licht gealcoholiseerd, zodat hij openhartig was. Ja, hij haatte negers en hij genoot als hij beelden zag van creperende of bijna verdrinkende negers. Dat is een beetje bizar: tegenwoordig haat men toch vooral moslims, en enkele achterlijke types doen het nog met joden. Op mijn vraag of hij slechte ervaringen had met zwarten antwoordde hij ontkennend. Dat zou ook niet eenvoudig geweest zijn; er zijn er maar weinig in deze buurt. Voor grotere aantallen moet je naar Frankfort. Welke eigenschappen van zwarten vond hij dan bijzonder aanstootgevend? Ook op die vraag bleef hij het antwoord schuldig. Meestal hebben racisten toch zo’n lijstje: ze stinken, het zijn seksuele maniakken enzovoort, maar dat ontbrak bij hem. Hij had alleen, hij zei het heel eerlijk, dat gevoel van wellust als hij ze haatte.

Hij leek me een beginnend hater, die het allemaal nog niet zo op een rijtje had. De media hier doen ook weinig om hem op gang te helpen; die kletsen vooral over moslims en dat ook maar mondjesmaat. Als de media al zover heen waren als in Nederland of de VS zou hij verder komen. En hij zou misschien een groep gevoelsgenoten behoeven, waarbinnen het haten gestimuleerd en verdiept werd. Er zijn natuurlijk wel zulke groepen: Neo-Nazi’s enzo, maar daar ga je als normale burger niet zomaar heen.

Een akelige mode, al dat gehaat. Waar komt het vandaan? Het christendom predikte altijd liefde. Je naaste als jezelf, und überhaupt. Daar kwam heel vaak niets van terecht, maar er zweefde tenminste een ideaal boven de samenleving waarop men zich kon oriënteren. Maar haat? Je hebt satanisme en rock-muziek die dweept met evil, maar hebben die zo’n geweldige invloed? Wat een flauwekul trouwens, dat satanisme: God afschaffen omdat die niet bestaat, en dan zou diens creatuur de Satan wel bestaan?

Ik ben waarschijnlijk zo naïef over dit onderwerp omdat ik zelf slecht kan haten. Ik heb ooit maar twee mensen gehaat en die zijn allebei niet door mijn toedoen gestorven. Mensen als Wilders, Baudet, Trump e.d. kunnen van mij alleen een portie verachting krijgen. Haat is een te dure emotie om aan dat soort lui te besteden. En het verband tussen haat en wellust in de onderbuik is me altijd volkomen vreemd geweest, terwijl het verband tussen liefde en onderbuik overduidelijk aanwezig is.

Vernietigingsdrang, dat komt er misschien bij kijken. Destroy, destroy, destroy! Er zijn wel heel veel mensen die graag iets kapot maken. Ik ben zelf eerder een bouwer, of eerder nog een restaurator. Nee, begrijpen doe ik het niet.

Identiteit

Langs de Lahn liepen twee jonge Chinese vrouwen, studentes denk ik. Zij spraken Chinees, maar gooiden er af en toe flarden Nederlands doorheen. Zo houd ik van Europa en van de mensheid in het algemeen. Zo’n mono-identiteit als Baudet en al die Nazi-achtigen willen, daar is gewoon niks aan.

Twee koninginnen en een stralende man

Een eetzaal vol knie- en heuppatiënten is een weinig vreugdevol gezicht. Des te opvallender zijn twee grote vrouwen, struis gebouwd zonder vet te zijn, die met bovengemiddelde snelheid genezen en om zich heen kijken of dat voor hun majesteitelijke wezen volkomen vanzelf spreekt. De ene heeft een verleden als profsporter; het kan zijn dat haar lichaam daardoor is voorbestemd tot een snel herstel. De andere is meer het type Bianca Castafiore: altijd bedacht op een elegante verschijning, niet van plan haar optreden te laten vergallen door zoiets banaals als een knie. Maar hoe zo’n houding tot werkelijke genezing bijdraagt is me niet duidelijk.

De mannen kijken over het algemeen wat sipper dan de vrouwen, omdat zij minder goed de kunst verstaan het met elkaar gezellig te maken. En bij voorbeeld—ik citeer mijn buurman—: ‘omdat mijn vrouw het verkeerde scheerapparaat heeft ingepakt.’ Daar helpt natuurlijk geen nieuwe knie tegen. Ik zag echter één man die er soeverein en stralend uitzag. Toen ik langs zijn tafeltje liep zag ik wat hem mankeerde: er was bij hem een been geamputeerd! En dan toch zo stralen: het bracht me nogal in verwarring.

Echt en onecht

De trend gaat naar het onechte. In plaats van echte piano hoort U bij voorbeeld een opname van een piano, wat helemaal niet hetzelfde is. Luistert U maar eens naar een echte, dan merkt U het verschil. Of als U niet zulke fijne antennes hebt—maar U hebt ze wél, anders zou U hier niet lezen—vergelijkt U eens een opname van een beiaard met de echte beiaard. De echte gaat letterlijk door merg en been en schiet dan rechtsreeks de ziel in. Dat komt door de boventonen en door nog andere onzegbare factoren.

In de Duitse nationale bibliotheek worden álle duitstalige boeken bewaard. Iedereen mag daar naar binnen: onderzoekers, maar scholieren die een scriptie moeten maken net zo goed. Alleen krijgt niemand meer een echt boek in handen, maar een digitale kopie op een beeldscherm. Bij boeken is dat misschien niet zo erg, hoewel ik persoonlijk ook wel gehecht ben aan de geur van een boek, het gevoel van het papier en van een linnen of leren kaft, het kleine kraakje van een stijve rug. En ik merk hoe uitgelaten een boek kan zijn, als het na jaren van ongelezenheid even uit de kast mag.

Bij Lascaux in Frankrijk werd in 1940 een reeks grotten met prachtige prehistorische wandschilderingen gevonden. Het werd een eerste klas toeristische bestemming. Na een aantal jaren dreigden de schilderingen ten offer te vallen aan schimmels die de bezoekers daar middels hun ademtochten hadden verbreid. Van de week worden er compleet nagebouwde grotten met exacte kopieën geopend; die kunnen de mensen dan bezichtigen. Natuurlijk kunnen ze na hun bezoek ook koffiebekers kopen met prehistorische dieren erop; je hoeft er niet geweest te zijn om dat te begrijpen.

Al die onechtheid moet er blijkbaar zijn, omdat het echte kwetsbaar is. Als het dag in dag uit door vele duizenden mensen bepoteld of bewasemd wordt gaat het kapot. Denk bij voorbeeld aan Venetië. En strijkkwarteten kunnen niet optreden in veilinghallen waar tienduizenden mensen in passen. Het echte is dus alleen nog toegankelijk voor de happy few.

Het echte is vaak overweldigend. Ik was eens bij mensen te gast die een Nikolaas Maes aan de wand hadden hangen, een mansportret. Een prima schilderij, daar niet van, maar de geportretteerde was naar mijn gevoel al te nadrukkelijk aanwezig; hij drong zich op, zó echt was hij. Was hij een reproductie in een kunstboek geweest, dan had niemand last van hem gehad.

Zou al dat onechte hebben bijgedragen tot de verachting van het feit, waarvan wij tegenwoordig getuige zijn? Onze tijd is immers postfactisch; in Duitsland is dat net tot Woord van het Jaar gekozen. Het kan de mensen niet meer schelen of iets echt of onecht is, of iets klopt of niet, ze merken het verschil niet meer, bij voorbeeld tussen echt menselijk lijden in een kapot geschoten stad of hetzelfde in een actiefilm.

En verder?

Wat nu te doen? Tegen de vertrumping van Europa kan ik (nog één maal?) een stemmetje tegen Wilders c.s. uitbregen, maar dat is een druppel op een gloeiende plaat. Tegen het verdwijnen van voorzieningen, het verdampen van de spaarcentjes en de opheffing van de universiteiten kan ik niets ondernemen. Voor het geval wij van de Onverenigde Staten geïsoleerd raken lijkt het me zinvol teksten die ik waardevol vind of nog wil gebruiken niet meer online te bewaren. Al dat Internetgedoe is immers Amerikaans; zelfs WordPress is een Amerikaanse organisatie.
En blijven zingen natuurlijk.

Oude geleerde

In Marburg werd er deze week een gastlezing gegeven door een bekende hoogleraar, die belangrijk onderzoek heeft gedaan over de biografie van Mohammed. Daar wilde ik natuurlijk heen, maar het viel tegen. De man zei niets wat ik niet al in zijn boek van 1995 had gelezen en herlezen. Verder deelde hij sneren uit naar twee jonge wilden, die in de jaren tachtig(!) het vakgebied hadden opgeschrikt met wonderlijke theorieën. Eén van hen is inmiddels overleden; de andere is nu veel rustiger geworden, dus wat zou het allemaal nog? Is hij al die jaren geschrokken gebleven?

Zo iemand is oud en hoort eigenlijk achter geraniums. Ik wil nog niet oud zijn, al kost het up to date blijven veel energie. Deze winter geef ik in Keulen een reeks inleidende colleges over de vroege islamitische wereld. Daarbij gebruik ik natuurlijk de stof van mijn laatste colleges in Marburg, nu vijf jaar oud, maar ik zet alle zeilen bij om het nieuwste onderzoek er doorheen te roeren. En dat moet gebeuren, het is een kwestie van universitair fatsoen, de studenten in contact te brengen met actueel onderzoek. Ik heb al dadelijk gezegd dat ik geen college zou geven over islamitisch recht; dat was altijd mijn slechtste vak en daar hebben ze in Keulen wel iemand anders voor. Een inleiding in de koran zal ik wel geven, maar in dat geval zal ik er eerlijk bij vertellen dat ik het nieuwste onderzoek niet heb verwerkt. Dat is namelijk heel veel en ook dat heb ik bewust niet bijgehouden. De rest lukt me nog wel.

Kleine ontredderingen

Nee, niet bij mij deze keer, maar een vriend was gisteren finaal kapot en kon door de telefoon nauwelijks meer uit zijn woorden komen. Hij klonk alsof hij in een diepe levenscrisis was beland.
Vanochtend vroeg belde hij weer en het ging kennelijk al beter; hij verklaarde nog een dag nodig te hebben om weer helemaal de oude te worden.
Hij had me gisteren al uitgelegd wat de aanleiding tot zijn crisis was. Als toehoorder vond ik zijn probleempje volkomen onbeduidend. Ik ken hem als normale, psychisch stabiele persoon die niet gauw omvalt. En dan toch deze mini-crisis met zo’n kleine aanleiding; heel eigenaardig.

Maar zo eigenaardig was het niet meer toen ik mij herinnerde dat ik zelf vroeger twee van dergelijke inzinkingen had gehad. De eerste keer was de aanleiding een beginnende overstroming in de badkamer van een ooit nieuwe woning. Het probleem was gemakkelijk te verhelpen: hoofdkraan dicht en dweilen. Maar daarmee was de paniek niet weg: iedere zekerheid leek nu onder mijn leven weggeslagen, bodemloze verlatenheid. Ook dat duurde een dag. Toen kon ik een loodgieter bellen.

Een ander dieptepunt was toen in mijn vorige auto het raampje spontaan openging en niet meer dicht wilde. Mijn eerste reactie was: negeren. Maar het was winter, ik moest nog vierhonderd kilometer Autobahn rijden, het was te koud. Diepe crisis, angst, bedreiging. Op zulke momenten ben je niet in staat redelijk te reageren. Ben gauw even bij vrienden langs gegaan voor troost en opwarming. Bij herstart bleek het raampje toch weer dicht te gaan; het moet een hikje van een of andere software zijn geweest. Dat gebeurt soms bij computers ook: het ding slaat bij het opstarten de plank mis en dan moet het opnieuw, dat is alles. Bij onszelf is dat blijkbaar net zo.

Het verschijnsel is zelfs in de literatuur behandeld: in Patrick Süskind, De duif. De hoofdpersoon van die novelle kan zijn woninkje niet meer in, meent hij, omdat er een duif voor zijn deur zit. Hij raakt aan de zwerf, neemt een hotelkamer, er gebeuren nog enkele ongelukjes. ’s Nachts onweert het heftig; hij denkt dat de wereld ondergaat. De daarop volgende regen brengt rust en helderheid; hij gaat weer naar huis, de duif is weg en het leven kan verder gaan.

Wikkelsje

In de herfst speelt de knie weer eens op; wat is eraan te doen? Nauwelijks iets, totdat het later tijd wordt voor een kunstknie. Intussen biedt de Duitse geneeskunde allerlei exotisch aandoende therapieën aan. De arts (nee, geen alternatieve!) gaf eerst twee spuitjes, die echter niet hielpen; daarna stelde zij een kwarkverband voor. Kwark op de knie, verband erom, pappen en nathouden. Men spreekt hier van Wickelchen, Hessisch wikkelsje. Een  dame in mijn omgeving had wat anders: savooiekoolbladen pletten zodat het vocht eruit loopt, op de knie leggen en verband eromheen.

Ik kan maar niet tot een keuze komen. De arts weet meer, maar de dame is aardiger en kwam bovendien al met een savooiekool aanzetten.

Nou, ben ik geïntegreerd of niet?

Oorzakelijk noodverband

Alles heeft een oorzaak, maar welke? Je ziet zo vaak dat op verschillende plaatsen ongeveer hetzelfde gebeurt, terwijl de oorzaken verschillend zijn.

Hoe is bij voorbeeld de opkomst van extreem rechts te verklaren? Een onverwerkt DDR-verleden (D)? Een onverwerkt koloniaal verleden (NL, F, GB)? De kansloosheid van jonge mensen in een neo-liberale economie (GR e.v.a.). De teloorgang van de godsdienst, resp. het onderwijs, resp. de vakbonden, resp. vaste op mensen toegesneden banen of de sociale zekerheid en de zorg? De robotisering? De verbreiding van liegende, vanuit reclame betaalde media resp. van de asociale media?

En hoe komt het dat zowel in de VS als in Nederland veel mensen graag incompetente idioten kiezen, zoals Trump of Wilders? In beide landen zijn de omstandigheden toch heel verschillend?

Kortom, te veel oorzaken voor telkens eenzelfde verschijnsel. Er moeten wel overkoepelende, nog onbekende oorzaken zijn. Zonnevlekken?