Betalen voor je eigen val

Gesprekje:

–Dat boerenprotest de grootste demo? Heeft dan niemand meer herinneringen aan de Kruisraketten-demo, nu veertig jaar geleden? 600.000 vredesbewegers!

– Mijn (doorgaans welingelichte) vader zei indertijd dat de Vredesbeweging werd betaald door de DDR. Ik geloofde hem niet; jaren later bleek hij wel gelijk te hebben gehad.

– Hier het volledige verhaal. Het is niet bezijden de waarheid en het ligt enigszins genuanceerd, maar je vader had geen ongelijk dus. https://nl.wikipedia.org/wiki/Stop_de_Neutronenbom

– Maar 600.000 mensen hadden geen ongelijk en het geheel heeft wel wat teweeg gebracht. Misschien moeten Shell en BP de klimaatbeweging gaan betalen?

– Zonder de Vredesbeweging had Gorbatsjov zijn perestrojka en glasnost en zijn Sinatra-doctrine nooit door kunnen zetten. Dan was de muur misschien pas veel later of op een heel andere manier gevallen.

Mini-herinneringen: Duitse eenheid

Na de val van de Muur, toen de grens met de DDR allang moeiteloos overschreden kon worden en vele Oostduitsers nieuwsgierig naar het Westen kwamen, ontmoette ik iemand die bij Lübeck woonde, in het Westen, op zeven kilometer van die grens. ‘En, bent u al in het Oosten wezen kijken?’ vroeg ik. ‘Nee, daar waag ik mijn schokbrekers niet aan,’ was het antwoord. Niet nieuwsgierig.

In 1998, acht jaar na de hereniging der beide Duitslanden, heb ik een gastcollege gegeven in Halle an der Saale, in de voormalige DDR. De afspraak was lang van te voren gemaakt, maar toen het zover was bleek dat op dat tijdstip ook een belangrijke voetbalwedstrijd zou plaatsvinden, van Duitsland tegen weet-ik-niet-meer. Ik dacht: dan zal er wel niet veel publiek komen, maar de zaal bleek goed gevuld. Na afloop vroeg ik een paar studenten: ‘Moesten jullie geen voetbal kijken?’ ‘Nee,’ kreeg ik te horen, ‘het Duitse elftal interesseert ons niet zo.’

Schwere Wörter: Fachkräftinnen

Ik heb het werkelijk iemand horen zeggen vanochtend: Fachkräfte und Fachkräftinnen. De man was niet onontwikkeld, en als grap bedoelde hij het niet. Het is fout Duits, laat ik dat voor alle duidelijkheid vooropstellen. Fachkräfte zijn ‘vakmensen’, van beiderlei geslacht. Het is dus niet nodig er een vrouwelijke vorm van te verzinnen.

In Nederland zijn alle vrouwelijke beroepsaanduidingen afgeschaft. Sigrid Kaag is een politicus. Dertig jaar geleden zou ze nog een politica zijn geweest.

In het Duits is juist het omgekeerde gaande: alles moet gegendert worden, d.w.z. van een vrouwelijke vorm voorzien. Politici zijn er al wat langer geleden mee begonnen, met hun Sehr verehrte Mitbürgerinnen und Mitbürger, maar het vreet zich inmiddels door de hele maatschappij. Op schrift zijn er trucs voor, bij voorbeeld FahrerInnen, Fahrer*innen of Fahrer_innen, wil dus zeggen: ‘chauffeurs (m/v)’. Nieuwslezers kunnen dat perfect voorlezen met een bijna onhoorbare glottislag voor de i. Maar als het woord van een lidwoord wordt voorzien lukt dat niet. Dan wordt het die Fahrerin/der Fahrer of eventueel der Fahrerin/dem Fahrer, al naar gelang—en ja, dames gaan nog altijd voor. Als er een adjectief bij moet wordt het nog moeizamer: die behandelnde Ärztin/der behandelnde Arzt. Sommige woorden zijn verdwenen omdat er makkelijk een neutraal alternatief te vinden was. Studenten kon niet meer, want dat zijn alleen mannen, dus nu heet het Studierende, vulgo Studis. Maar voor veel woorden is er niet zo’n alternatief.

Het gendern biedt eindelijk gerechtigheid voor vrouwen, vinden velen, en politici of officiële personen kunnen zich niet veroorloven het na te laten. In universitaire publicaties is het verplicht. De spreker die Fachkräfte und Fachkräftinnen zei had de gender-plicht al zo verinnerlijkt dat het er vanzelf uitfloepte. Het laat wel zien in welke waanzin we zijn beland. Maar het aantal Duitseressen en Duitsers dat er genoeg van krijgt neemt gestaag toe. Sommige media hebben al besloten het niet meer te doen. Vermoedelijk wordt het gendern in de komende jaren weer afgeschaft. Al was het alleen al omdat het een schrijnend onrecht inhoudt jegens personen die niet tot een van de beide geslachten behoren.

Niet ter beschikking

Duitsland loopt op zo’n eigenaardige manier vast. Er gebeuren rare dingen, enerzijds door de uitvoering van bouw- en reparatiewerkzaamheden, die al veel eerder uitgevoerd hadden moeten worden; anderzijds door gebrek aan personeel op alle fronten. Een voorbeeld dat juist in het nieuws was: Op het Waddeneiland Föhr was een acht maanden zwangere vrouw, bij wie een complicatie optrad. De aanwezige vroedvrouw vond dat er op zijn minst een gynaecoloog naar haar moest kijken. ‘Sinds 1 januari was er echter op het eiland geen gynaecoloog meer aanwezig’ – waarom wordt niet uitgelegd. Dan maar naar een ziekenhuis op het vasteland. Normaal geschiedt het ziekenvervoer per helicopter. Maar ‘er was geen helicopter ter beschikking’ – waarom wordt niet gemeld. Daarom dus met de boot van de reddingsbrigade naar de haven van Dagebüll. Bij aankomst daar was het juist eb; het scheepje lag meters lager dan de kade. Normaal is er een drijvende aanlegsteiger die vanuit een laag liggend schip naar boven leidt, maar die ‘stond wegens bouwwerkzaamheden niet ter beschikking’. Tenslotte is de vrouw met een hijskraan naar boven gehesen en daarna naar het ziekenhuis gebracht. Alles goed met haar, maar wat een gedoe! In dit in principe zo uitstekend georganiseerde land loopt er ineens heel veel verkeerd.

Ik krijg er zelf ook mee te maken. Op 10 maart gaan we zingen in Parijs. Normaal is dat een reis van één plus vier uur per trein, met overstap op de TGV in Frankfort. De Deutsche Bahn biedt echter momenteel geen behoorlijke treinverbinding aan. Ja, met overstap in Frankfurt-West, dan met de S-Bahn naar Frankfurt-Süd, dan met de ICE naar Karlsruhe, daar twintig minuten overstaptijd en dan met de TGV naar Parijs. Maar in die twintig minuten gelooft geen mens, dus in feite kunnen we niet met de trein, omdat we daar op een bepaalde tijd moeten zijn. Nu is er een busje gehuurd, daarmee gaat het over de weg naar Metz en daar stappen we in een Franse TGV. Als alles goed gaat natuurlijk.

Ook gaan er bakkerijen en slagerijen dicht, omdat ze geen mensen meer vinden die daar willen gaan werken. Het betreft meestal de wat kleinere, persoonlijke zaken, die soms al generaties lang om hun kwaliteit bekend staan. Bij de slagerijen speelt mee, dat er steeds minder vlees gegeten wordt, maar minder brood wordt er niet gegeten. Alleen binnenkort dus minder goed brood, uit fabrieken.

Hey, hallo!

Hoe spreek je in het Duits iemand aan die je nog niet kent, of met wie je geen noemenswaardige relatie hebt; met Du of met Sie? De regels omtrent het Duzen en Siezen verwateren en daardoor wordt het moeilijker. Mein Herr kan niet in het Duits, dat is te feodaal. Meine Frau betekent ‘mijn echtgenote’. Meine Dame wordt soms gezegd, maar klinkt truttebollig. Gnädige Frau is totaal verouderd. Makkelijker wordt het als je iemands rang of functie weet: Frau Doktor! Herr Wachtmeister! Maar Herr Kabelverleger of Herr Busfahrer gaat geloof ik weer niet. Oostenrijkers kunnen elkaar alléén aanspreken als ze elkaars rang kennen: Herr Kommerzialrat, Frau Professor (ook als haar man professor is), Herr Ober-wat-dan-ook.

Wat doe je als de man die aan het cafétafeltje naast je zat bij het weglopen zijn telefoontje vergeet? Meestal wordt hij dan met Hallo nageroepen, wat ik onaangenaam vind, maar Duitsers blijkbaar niet. Jongelui roepen misschien Hey! Een netter alternatief is Entschuldigung!

De moeilijkheid van het aanspreken in het Duits dateert misschien uit de feodale tijd, toen hoger geplaatste personen door lageren in het geheel niet direct werden aangesproken. Vandaar dat de huisknecht zei: Wünsche wohl geruht zu haben, ‘Ik hoop dat U goed geslapen hebt,’ zonder ik en zonder u. Eure Exzellenz sind zu gütig, ‘Uwe excellentie is te goed’; Ihre Gnade gestatten? ‘Staat Uwe genade mij toe?’ Zulke zinnen worden tegenwoordig alleen nog ironisch gebruikt. Niet ironisch, maar misschien wel geleidelijk uitstervend is Der Herr/ die Dame, waarmee verkopers of kelners je soms aanspreken, waar wij zouden zeggen ‘mijnheer’, ‘mevrouw’. Möchte der Herr die Speisekarte sehen? ‘Wil mijnheer het menu zien?’

Dat hele Sie plus het werkwoord in de derde persoon meervoud dient van huis uit blijkbaar ook ter vermijding van het directe aanspreken, Wie is die Sie? De Hoogheid, de Excellentie, die Gnade, Durchlaucht, Your Ladyship, Your Grace, la Sua Segnoria, Uwe Majesteit. Het Arabisch grossiert er ook in: hadritak, ’Uwe Aanwezigheid’en siyadtak, ‘Uwe Heerlijkheid‘ zijn de gewoonste manieren om te zeggen: ‘U’.

Het Eure in Eure Exzellenz is eigenlijk meervoud; het moet een rest zijn van een vroeger Ihrzen: het iemand met Ihr aanspreken (vergelijk het Franse vous). Tegenwoordig is Ihr handig bij het aanspreken van meer dan een persoon: als de aangesprokenen (allemaal of ten dele) Sie’s zijn kan Ihr een handige en vlotte oplossing zijn, die niet onbeleefd klinkt.

Ooit bestond ook het Erzen: iemand met Er aanspreken, vooral van hoog naar laag: Er möge hierher kommen, ‘Kom hier!’ Dat past bij der Herr. Nu alleen nog als grap of in dialect.

En dan is er nog het wir tegenover patiënten of babies, ook in het Nederlands niet onbekend; Wie geht es uns denn heute? Haben wir schon wieder Pipi gemacht? ‘Hebben we nu alweer een plasje gedaan?’

Alles om maar vooral niet persoonlijk te worden.

Schwere Wörter: Wuppersprung

Dit woord is helemaal miet moeilijk als je weet dat er een rivier bestaat, die door Wuppertal stroomt. Maar blijkbaar springen er weinig tot geen mensen in de Wupper; die rivier is misschien ook geen prettig zwemwater? De enige bekende Wuppersprung is die van Tuffi, een jonge circusolifant die in juli 1950 uit de beroemde Wuppertaler monorail sprong en in de rivier landde. Het was niet zo dat ze in paniek raakte omdat de kaartjescontroleur kwam; er waren vier kaartjes voor haar gekocht. Ze was door de val licht gewond aan haar achterwerk en heeft nog jaren geleefd.

Er is een foto van de Wuppersprung, maar die is nep. Op het kritieke moment was er geen fotograaf bij de hand.

Nieuw personeel

Het personeelsgebrek is nog altijd groot, in alle branches. Ziekenhuizen, verpleging, scholen en kleuterscholen, horeca, het spoor, en ook het busbedrijf van Marburg. Sinds december rijdt mijn bus naar de binnenstad niet meer, maar naar iemand verzekerde: eind februari gaat hij weer van start. Zelf gebruik ik die bus alleen bij kou en nattigheid, maar dat gaat deze winter dus niet.

Over de nieuwe verkopers bij de bakker had ik al eens geschreven. Op veel andere plaatsen wordt ook naar mogelijkheid nieuw personeel aangesteld. Dat zijn vaak heel jonge mensen, die nog zichtbaar onervaren en daardoor schutterig zijn. Dat vergeef ik ze graag; alles moet geleerd worden. Er is echter één ding dat ze waarschijnlijk binnen hun nieuwe werkkring niet meer kunnen leren: dat had eerder moeten gebeuren. Ik bedoel schrijven, en dan heb ik het niet over artikelen of romans, maar over het met de hand aanbrengen van letters op papier. Waarschijnlijk kunnen ze het wel op een computer, misschien zijn ze reuze vingervlug met hun telefoontje, maar de motoriek van het schrijven met een pen is bij hen niet geoefend. Als er iets met de hand moet worden ingevuld, of een naam of adres moet worden opgeschreven ontstaan er bij het jonge grut verrassend vaak rare en onleesbare letters. Ik lees tegenwoordig maar mee, ondersteboven, en als ik een fout of onleesbaarheid zie ontstaan laat ik ze die meteen corrigeren. Er zijn al twee misverstanden geweest op grond van (niet door mij) ingevulde formulieren.

In de Toyota-garage is de situate nog iets anders. Daar zaten vanouds twee jonge vrouwen achter de balie die telefoneerden, afspraken regelden, bestellijsten en overeenkomsten opstelden enzovoort. Vlotte, handige dames met een secretaresse-achtige opleiding neem ik aan. Maar die zijn er niet meer: ziek, weg of vertrokken. Nu word je te woord gestaan door dezelfde jonge gasten die ook in de eigenlijke garage werkzaam zijn. Aardige jongens met verstand van auto’s die je wensen begrijpen, en hun technische verrichtingen zijn altijd in orde. Maar al die paperassen zijn voor hen zichtbaar moeilijk, en dat was waarschijnlijk vóór Corona ook al zo. Ze schamen zich niet als je ze een handje helpt, en dat hoeft ook niet. Voor een papierwinkel waren ze niet ingehuurd en het is tenslotte niet hun schuld dat het zo geworden is.

Schwere Wörter: jour fixe

Een jour fixe (m.) is een vaste dag in de week of maand waarop mensen van een bepaald groepje elkaar zonder uitnodiging ontmoeten of ontvangen. In Frankrijk is dat verschijnsel ook bekend. Berucht waren bij voorbeeld de woensdagjes van de Verdurins, bij Proust. Maar in Frankrijk heet het geen jour fixe; dat is nep-Frans, zoals er hier ook veel nep-Engels is.

Toen ik hier met het begrip kennismaakte begreep ik snel wat het was, maar was er wel verbaasd over, en vooral over het feit dat zoiets nog voorkomt. Maar het is vrij normaal, en niet alleen onder oude mensen die weggelopen zijn uit een roman van honderd jaar geleden. Ik kom zelf op twee jours fixes.

De Nederlandse vertaling van jour fixe is jour.

Geen mensen meer

Omdat het zo koud is dacht ik maar met de bus naar de stad te gaan; dat is beter voor de knie. Maar o verrassing: de bus rijdt niet meer; zelfs niet in het spitsuur. Geen personeel. Met de auto kan ook niet, want de gemeente heeft vrijwel alle parkeerplekken in de binnenstad afgeschaft. Dan de knie dus maar extra warm inpakken en toch op de fiets gaan. Dat lukt me nog wel, maar hoe is met mensen die er erger aan toe zijn dan ik? En als het sneeuwt?

Een zieke die drie uur op een ambulance moet wachten, een ambulance die moet rondtelefoneren om bij diverse ziekenhuizen met zijn patiënt te leuren, dat gebeurt tegenwoordig in Duitsland ook. Al is het hier allemaal nog zo mooi geregeld: als de mensen op zijn komt er nergens meer iets van. Gauw vluchtelingen opleiden en buitenlanders inhuren dus; die staan al te trappelen om hier aan de slag te mogen, maar Duitsland verrekt liever dan met buitenlanders in zee te gaan. Zelfs al zouden ze daar nu mee beginnen, dan zou het toch nog een, twee, drie jaar duren voordat die buitenlanders ergens toe opgeleid waren.

Naschrift 4.1.2022: Ik hoor juist dat eind februari de busdienst weer wordt hersteld.

Schwere Wörter: Warnmix

Als er een ramp plaatsvindt of ophanden is, is het fijn als de bevolking op tijd gewaarschuwd wordt. De waarschuwingssystemen moeten regelmatig worden gecontroleerd. Uit Nederland is/was het maandelijkse testen van de sirenes bekend. Welnu, nadat in Duitsland de afgelopen jaren enige rampen geluidloos van stapel gelopen waren wil men hier nu een landelijk waarschuwingssysteem invoeren, en dat wordt vandaag om elf uur getest. Je kunt op je telefoontje een hard geluid te horen krijgen, maar hier en daar zullen er ook sirenes klinken of zullen er op reclameborden en informatieborden van trein en bus teksten verschijnen. Waar verschillende soorten waarschuwing door elkaar worden toegepast is sprake van een Warnmix: een mengsel van waarschuwingen.