Oud en eenzaam?

Vaak hoor je praten over het treurige lot van eenzame bejaarden. De partner is gestorven, de (klein)kinderen wonen ver weg of komen niet meer, al dan niet door Corona; het is moeilijk de trap af te komen om ergens heen te gaan, enzovoort.

Dat zal zeker treurig zijn voor mensen die een langdurig huwelijk en een gezinsleven gewend waren. Zelf heb ik al heel lang geen partner meer en kinderen zijn er ook niet. Ik ben dus al lange tijd alleen, en vreemd genoeg bevalt mij dat juist steeds beter. Er is zelfs een duidelijke neiging tot meer alleen zijn, door het verwaarlozen of zelfs afstoten van contacten. Corona is daarbij soms een welkom excuus. Dat is misschien niet verstandig, want hoe ouder je wordt, des te meer hulp van anderen je kunt gebruiken. Tot nu toe ga ik er maar vanuit dat bij toegenomen hulpbehoevendheid professionele krachten mij zullen bijstaan. Maar voor de gezelligheid heb ik steeds minder zin in mensen, want ik heb het gezellig met mezelf.

Collega

In de droom ging ik naar een bibliotheek in een vreemde stad. Daar kwam ik in de studiezaal naast een oudere man te zitten — maar wat heet? een oudere man is tegenwoordig al gauw jonger dan ik zelf ben — naast een man van een jaar of negenenvijftig dus, die een handschrift opensloeg. Was het Perzisch? Ik kon mij niet bedwingen en wierp er een onbescheiden blik in. Het was Arabisch: een geïllustreerd handschrift over dieren. Wat een toeval! Zelf met een dergelijk handschrift bezig, zij het zonder illustraties, wilde ik mij voorstellen en een praatje maken. Maar hij stelde daar geen prijs op, sloeg het handschrift dicht en ging een tijdschrift zitten lezen.

Deze droom vond plaats tussen zeven uur en half acht. Opmerkelijk: zoals gewoonlijk meldde zich om zeven uur de stem van de nieuwslezer, maar ik heb niets van het nieuws en de volgende muziek en gesprekken gehoord, hoewel ik vrijwel naast de radio lag. Pas om half acht hoorde ik weer iets: de theaterkritiek. Blijkbaar was er vandaag wat extra slaap nodig.

Toverslaapje

Steeds vaker gebeurde het dat ik midden op de dag wakker werd uit een korte, ongewenste slaap; soms in een vreemde houding of met het boek op de grond. Het zal wel met het oud worden te maken hebben: een vooruitlopen op de uiteindelijke Afwezigheid.

Het leek me beter het heft in eigen handen te nemen en vroeg in de middag een korte slaap in te lassen. De eerste seconden merk ik nog hoe alle lichaamsdelen zich ontspannen en de chaotische gedachten in het hoofd gearchiveerd worden. Daarna merk ik tien minuten helemaal niets meer, tot de kookwekker naast mijn bed mij terugroept. Dan nog twee minuten terugkomen en de dag is als nieuw! Twee dagen voor de prijs van één; ik had het veel eerder moeten doen. 

Stakend verstand

Sommige dingen gaan je petje te boven, omdat je verstand te beperkt is. Anders gezegd: omdat je daar te dom voor bent, en/of omdat je er nooit je best voor gedaan hebt. Ik zal bij voorbeeld nooit virologie kunnen begrijpen. Anders dan voor miljoenen Nederlanders die daarover debatteren is dat voor mij gewoon te moeilijk. Ook kernfysica, scheikunde en sterrenkunde gaan mijn begrip verre te boven, en zelfs de werking van een verbrandingsmotor. Die laatste heb ik wel eens geprobeerd te begrijpen, maar zonder blijvend succes. Het wilde er bij mij niet in.

Er zijn echter ook dingen die je met een beperkt verstand best aan zou kunnen, maar die je domweg weigert te begrijpen. Een voorbeeld is astrologie. Als ik daar nu eens een dag voor was gaan zitten…? maar nee, de weerzin was te groot. Dan blokkeert het verstand: het schuift een bord voor je kop en dan begrijp je er dus helemaal niets meer van. Wat moet je dan ook met astrologie? zult u misschien denken. Dat zit zo: in mijn werkleven hield ik me bezig met oude teksten, bij voorbeeld voor mijn proefschrift. Voor die oude schrijvers was astrologie heel belangrijk en ze schreven erover. Het was dus wel mooi geweest als ik had begrepen wat ze bedoelden, maar helaas. Ik heb me eruit gered door een vriend, die er wél verstand van had, belangrijke passages te laten uitleggen en zijn uitleg netjes op te schrijven.

Een ander voorbeeld is het Duitse belastingstelsel. Ik woon hier nu al zo lang en heb er nooit iets van begrepen. Ook daarbij heb ik hulp ingeroepen, van een belastingconsulent namelijk. Deze probeert wel eens uit te leggen wat hij heeft gedaan en waarom. Tevergeefs, ik begrijp er niets van; stuurt u maar gewoon de rekening.

Wat dan wel weer erg verstandig is, al zeg ik het zelf: dat je zulke dingen aan anderen overlaat en zo nodig hun hulp inroept.

Vergeten Oudheden: Syrisch

Hiernaast ziet u een stukje tekst in het Syrisch-Aramees, of kort gezegd: in het Syrisch  (Engels: Syriac). Dat is een Aramese taal en niet te verwarren met het Arabisch, dat tegenwoordig in Syrië wordt gesproken. Ook het schrift is niet Arabisch.
Ik heb die tekst zelf getypt op de computer, omstreeks 1990. Toen konden dat nog niet veel mensen. Nu zou ik het niet meer kunnen, en sterker nog, ik kan hem ook niet meer lezen. Wat er staat blijft dus een raadsel.
Ik was al ruim over de veertig toen ik Syrisch leerde, en dat zal een reden dat ik het vergeten ben. Bovendien vond ik Syrisch niet leuk. Onaangename schriftsoorten, een flodderige grammatica, lullige voegwoorden, talloze leenwoorden, kortom: een bastaard van een taal. Ik was immers de onverbiddelijke strengheid van het kunstmatige Klassiek-Arabisch gewend. Daar kwam in die tijd nog bij, zoals bij alle minder gangbare talen, dat de leermiddelen gebrekkig waren.
.
Minder gangbaar? In de Oudheid was Aramees zeker niet minder gangbaar. Het had een enorm verspreidingsgebied: in Palestina, Syrië, Irak en Noord-Arabië werd het gesproken, in delen van Iran was het een schrijftaal, soms ook in Egypte. De taal die gewoonlijk Aramees wordt genoemd, wordt met Hebreeuwse letters geschreven. De beroemdste spreker was Jezus, al hebben we maar een paar Aramese woorden van hem.¹ Enkele delen van de Bijbel zijn in het Aramees geschreven, en verder veel joodse teksten: bijbelcommentaren en de beide Talmuds. Het Aramees wordt dus altijd wel bestudeerd. Het christelijke Syrisch, dat in principe dezelfde taal is, alleen met ander schrift geschreven, kwam wat later op, zo vanaf de tweede eeuw. Dat is goeddeels in vergetelheid geraakt en komt pas de laatste tijd in heel kleine kring weer te voorschijn. Er zijn nu ook wat betere leermiddelen.² Ook Syrisch was zeer wijd verbreid, tot ver in Centraal-Azië en Zuid-India: er is een zeer grote literatuur in, die echter zelden gelezen wordt. Voor het ‘Westen’ maakt Syrisch deel uit van het grote veracht- en vergeet-program: het wordt niet meer van belang geacht, de boeken staan te verstoffen in bibliotheken.
.
Voor de studie van de Late Oudheid is het Syrisch echter onontbeerlijk. Ik meende het destijds te moeten leren vanwege mijn studie van de vroege Islam. Dat er bij mij toen niet veel van terecht kwam doet aan die noodzaak niet af. De islam ontstond immers in een Syrische omgeving, en die kan niet straffeloos verwaarloosd worden. Geen koranstudie, geen studie van het leven van de Profeet zonder Syrisch!
Ook is Syrisch van belang voor de wetenschapsgeschiedenis. Filosofische en wetenschappelijke teksten uit de Griekse Oudheid werden in het Syrisch vertaald, en van daaruit weer in het Arabisch, waar zij aan een stormachtige nieuwe omloop begonnen.
En verder is Syrisch gewoon om te lezen. Ik had vroeger geen zin in al die kerkelijke teksten, maar onder de enorme hoeveelheid boeken zijn er ook andere, die wel prettige lectuur vormen. Bij voorbeeld de reisverslagen van monniken die door Centraal-Azië reisden. (Overigens is het Mongoolse schrift ook Syrisch, maar dan op zijn kant gezet.)
.
Oudheidkunde³ zonder Syrisch gaat dus eigenlijk niet. Vroeger dacht ik altijd: als machines ons werk overnemen blijft er meer tijd voor studie, maar het omgekeerde blijkt het geval. Gelukkig zijn er nog gepensioneerden die iets kunnen doen. Als hun geheugen niet te zwak is.

NOTEN
1. Eloi Eloi lama sabachtani, effatha en talita kumi.
2. Een mooi boek over het Aramees, met een flink hoofdstuk over het Syrisch, is Holger Gzella, De eerste wereldtaal. De geschiedenis van het Aramees, Amsterdam (Athenaeum) 2017.
3. Voor mij houdt de Oudheid nogal laat op. Daarover later misschien eens.

(De volgende afbeelding hoort bij Reactie nr. 4)

Scholiertje

Op woensdagmiddag zou ik, zoals altijd, zangles hebben. Gisteren was het maandag en ik begon dus al spanning op te bouwen. De technische oefeningen en het instuderen van een lied zijn immers huiswerk en dat was vanouds onaangenaam. De gang van zaken is als volgt: in het begin van de zangweek oefen en zing ik voor mijn plezier, maar naarmate de les dichterbij komt gaat het met toenemende tegenzin. Ook wordt mijn overtuiging sterker dat het allemaal toch niet goed genoeg is. Als het tijd is voor de les heb ik er helemaal geen zin in en houd me alleen overeind met het vooruitzicht ’s avonds weer vrij man te zijn. Maar op de les valt dat alles van me af, geniet ik het uur en functioneer ik normaal, d.w.z. zing ik zoals ik het kan, en dat is altijd goed, of zelfs iets beter dan goed. Met ‘goed’ bedoel ik hier: zo goed als haalbaar is op het niveau van dat moment, zonder dat er door zenuwen, angst of zelfsabotage aan de kwaliteit afbreuk wordt gedaan. Integendeel: de leraar haalt er altijd nog wat meer uit bij mij, en dat is natuurlijk ook de zin van die lessen. (Een bullebak is hij in het geheel niet, mocht iemand dat denken.)
.
Maar gisteren belde de leraar: hij is woensdag wegens familieomstandigheden verhinderd. Dan ziet de toekomst er ineens heel anders uit: vrijheid!
.
En hoe vul ik deze vrij geworden tijd in? Ik zing het lied nog eens, en nog een lied extra. Alles op de manier zoals dat instuderen hoort te gaan. Heerlijk!

Losgeraakt

Er zijn van die perioden waarin er van alles vastraakt, waarin zich schier onoplosbare problemen en probleempjes op elkaar stapelen. Dat betekent niet dat je niet gewoon doorloopt; je kunt zelfs heel productief zijn, maar de last van onopgeloste zaken trekt steeds meer aan de benen. Het Corona-gedoe heeft die verstijving nog bevorderd. Enerzijds ben ik aan een nieuw project begonnen, anderzijds heb ik een heleboel taaie dingen terzijde geschoven omdat ik er niet door afgeleid wilde worden.
Dan ineens komt er een dag waarop alles los lijkt te geraken en het ene probleempje na het andere zich vanzelf oplost.
.
– Het vaccin tegen longontsteking, dat zo moeilijk te krijgen heette te zijn, was er nu wél. Meteen ingeënt, afhaken. Alweer een doodsoorzaak minder.
– De moeilijkheden met DigiD: het zag ernaar uit dat ik naar Nederland moest om een nieuwe DigiD te halen. Maar een aantal telefoongesprekken loste de boel op. Gelukkig was mijn ‘identiteit’ nog bekend. Middels een App, wat dat ook moge zijn, kon ik er weer toegang toe krijgen.
– Dat maakte het eindelijk mogelijk, de invulling van het belastingbiljet voor te bereiden. Quod hodie.
– De belastingconsulent zei dat ik nog een flink bedrag kon aftrekken als ik een bepaald document zou opsturen. Een mooie aanmoediging om die hoop papieren in een dode hoek van de werkkamer eens weg te werken, want daar ligt het waarschijnlijk (zie het plaatje). Dat moet dan maar vanmiddag.
.
Te doen blijft nog:
– Een nieuwe scanner bestellen. Is tien minuten werk, maar ik heb remmingen om de oude weg te doen. Die is niet compatibel met de nieuwste software; ergerlijk, want hij is weinig gebruikt en nog lang niet kapot.
– Wat ook niet loopt met de nieuwste software is mijn zelf ingevoerde font met bijzondere lettertekens (ā ī ū ḍ ǧ ġ ḥ ḫ ẓ ḳ š ṣ ṭ ẓ ž Ā Ī Ū Ḍ Ǧ Ġ Ḥ Ḫ Ḳ Š Ṣ Ṭ Ẓ Ž ʾʿ). Ik zal dat wel zelf in orde kunnen brengen, maar zoiets kost ook weer een halve dag, en als je nog hoogstens dertig jaar te leven hebt is dat zonde van de tijd. Dat geldt overigens ook voor al die andere onzin.
– Het opzeggen van de fitness-studio. Dat is nog helemaal niet makkelijk, vooral niet als je het oorspronkelijke contract niet kunt vinden, en dat kan niet in die hoop papieren van bovenstaande foto liggen. In corona-tijd ga ik er toch niet heen, en daarvóór was ik al van plan om voortaan een andere inrichting te gaan bezoeken.
– De verwarmingsmonteur naar mijn woning lokken. Is niet urgent, want het is nu zomer, maar het zou fijn zijn als ook het probleempje met de lekkende thermoventielen de wereld uit was. Dit vergt een of meer telefoongesprekken en is dus vrijwel onoverkomelijk.
– Mijn verhouding tot de universiteitsbibliotheek regelen. Nu ik weer vors gebruik ik deze instelling vaak. Een hoop faciliteiten die de UB biedt zijn echter niet beschikbaar voor gepensioneerden, die, zoals het officieel heet, ‘niet tot de universiteit behoren.’ Corona diende als voorwendsel om nog meer onmogelijk te maken, bij voorbeeld het bestellen van boeken van andere bibliotheken. Dat kan nu weer, maar het lezen van publicaties op een beeldscherm thuis niet. De faculteit en de afdeling juridische zaken moeten het in orde brengen. Veel gedoe nog.
.
Zeker, er wachten nog vele zware taken, die eigenlijk niets met het leven zelf te maken hebben. Maar gebruikmakend van de losse stemming van deze dagen zal ik er misschien een of enkele van kunnen aanpakken.

Oost west, thuis best

Toen ik nog over Mohammed en de vroege islam studeerde had ik nooit het gevoel iets onbelangrijks te doen. Immers, heel de wereld sprak tot kotsens toe over de islam? Het verstrekken van betrouwbare informatie over één van de stichters daarvan was dus van belang, ook al wilde vrijwel niemand die horen.
.
Na mijn pensionering wendde ik mij af van de arabistiek en concentreerde ik me meer op muziek. Dat kan ook nu: ik heb weer zangles, ik kan in mijn eentje zingen, maar koorzang zal nog lang onmogelijk zijn. Dat was in februari al duidelijk en ik heb meteen het roer omgegooid en mij gestort op een oud arabistisch onderzoeksproject, dat nooit af was gekomen: een negende-eeuwse christelijke tekst met ongeveer honderd christelijke teleologische godsbewijzen, die iets later met een islamitisch sausje werd overgoten. Dat is leuk werk, dat gepriegel en gepuzzel, net als vroeger, alleen bekruipt mij hierbij soms het idee dat het nergens goed voor is. Wat is het verschil met het patience leggen, dat mijn grootmoeder op haar oude dag regelmatig deed om het wachten op de dood te veraangenamen?
.
Ik moet mijzelf er af en toe uitdrukkelijk van overtuigen dat dit wel degelijk ergens goed voor is, en zelfs actueel, in verband met het hele white supremacy-gedoe. De tekst is namelijk een stukje in de legpuzzel van de geschiedenis van cultuuroverdracht en wetenschap—al is het maar een klein stukje. Die godsbewijzen interesseren me niet zo: heb je er tien gezien, kun je zelf de volgende twintig verzinnen, en God wordt er niet bestaander van. Maar het boekje wemelt van de citaten en verwijzingen naar oude Griekse, Latijnse en vroeg-christelijke auteurs, vertaald, zoals het voorwoord stelt, uit het Grieks in het Syrisch en Perzisch en nu ook in het Arabisch. Dat is dus een west-oost overdracht; de volgende fase werd de oost-west overdracht, verrijkt met Indische en Perzische elementen. Dacht U bij voorbeeld dat de grote christelijke theoloog Thomas van Aquino niet zwaar beïnvloed was door Arabische theologie en filosofie—en dus door ‘de islam’? Het cultuurgebied dat ik nu maar het ‘Westen’ zal noemen (in tegenstelling tot China, Japan, India) is altijd meer één geweest dan het wilde weten—en dan het nog steeds wil weten.
.
Ik las juist een boekrecensie uit de NRC van 20 april : Violet Moller, De zeven steden, een reis door duizend jaar geschiedenis. Volgens de recensie is het een enthousiast verhaal over die oost-west overdracht. Leuk dat er weer zo‘n boek is, dacht ik, vooral als het goed geschreven is. Maar mijn volgende gedachte was: alweer zo‘n boek! Dit is zo langzamerhand toch wel bekend? Nee, in brede kring is het nog steeds niet bekend, en als het al bekend was wordt het steeds weer ‘vergeten’ en ontkend. Het is net als met de geschiedenis van kolonialisme, racisme en slavernij: men weet het wel, maar wil het toch steeds weer niet weten. Een beetje drammen kan daarom geen kwaad, dat doen de o zo superieure white supremacists immers ook de hele tijd: die denken dat Europa rechtstreeks afstamt van de vikingen en de marmerblanke oude Grieken.
.
Overigens lijkt me een tekortkoming bij Moller—maar ik heb alleen de recensie gelezen!—dat de ‘Byzantijnse’ bijdrage niet ter sprake komt. Want toen in West-Europa de belangstelling voor de antieke wetenschap eenmaal opnieuw was gewekt, heeft men ook naarstig gezocht naar handschriften van die oude teksten in het Grieks, en men heeft er in Constantinopel en allerlei kloosters heel wat gevonden.
Ook de oosters-orthodoxe wereld kan wel wat rehabilitatie gebruiken. Want zoals Agatha Christie al schreef over een van haar superieure blanke personages: ‘In haar bevooroordeelde geest was een Griek bijna even erg als een Argentijn of een Turk.’

Er genoeg van

Van dat Corona heb ik strontgenoeg ineens. Quarantäneverdrossenheit.
.
Misschien helpt het, wanneer ik mij voorstel dat ik tot twee jaar gevangenisstraf veroordeeld ben. Onschuldig natuurlijk, maar dat komt zo vaak voor. Het is geen lange straf, die houd ik wel uit, en van folteringen is geen sprake. Als ik over twee jaar vrij kom ben ik 74 en ligt het leven nog voor me.
Mijn cel is zeer ruim bemeten en beschikt zelfs over een ingebouwde bibliotheek en een balkon. Van medegevangenen en cipiers heb ik geen last. Ik mag zolang luchten als ik wil, maar meestal blijft het toch bij een uur. Bezoek ontvang ik mondjesmaat; soms is het mogelijk buiten iemand te ontmoeten, in de botanische tuin of aan de oever van de Lahn. Telefoon en internet onbegrensd, radio en televisie ook. Alleen het internet gebruik ik continu, de andere mogelijkheden maar zelden. Zakjes plakken hoef ik niet, ik doe een rustig onderzoekje. Kortom, houd de moed erin. Jy moenie huil nie.

Coronakop

Help, mijn telefoon herkent mij niet met mondkapje! En het is er nog wel een van Pearl. Toch zal dat ding de komende maanden steeds vaker gedragen worden, evenals het mutsje, waaronder het zelf geschoren haar schuilgaat. De kappers zijn wel weer open, maar in zulk intiem contact heb ik toch geen zin.