Eens zal de Betuwe …

… in bloei weer staan, zong vroeger een liedje; maar ik betwijfel zeer of dat zo is. Onlangs zat ik in een trein die tussen Arnhem en Utrecht over de Betuwelijn werd omgeleid. Langs de spoorbaan zag ik allerlei velden waar rijen stokken uit de grond staken, sommige met bladeren of een enkele vrucht eraan. Ik begreep: dit moeten laagstammige fruitbomen zijn. Wat een akelig gezicht! Geen wonder dat het fruit nergens meer naar smaakt; geen wonder ook dat Flipje, het fruitbaasje van Tiel, dit niet langer wilde aanzien en zijn toevlucht heeft gezocht in vergetelheid.

Boeren klein krijgen

Een reeks bio-winkels in Duitsland boycot een boerenbedrijf dat bio-gierst leverde. Reden: die boer is van de AfD: een halve of hele Nazi dus. Een ongemakkelijk vermoeden dringt zich al langer aan mij op, al ontbreken me de bewijzen: er is een relatie tussen bio-landbouw en Nazi-overtuigingen.
.
Maar als er om politieke redenen geboycot gaat worden, blijft er dan wel voldoende verantwoorde gierst over voor linksige bio-mensen? Of het gelukt deze boer en/of zijn soortgenoten in het faillissement te drijven of van politieke overtuiging te doen veranderen is me niet bekend. Als zoiets lukt zal het alleen in een besloten milieu zijn, in dit geval van bio-consumenten. Het is niet mogelijk Coca Cola kapot te krijgen door dat drankje te boycotten, omdat 95% der mensheid het toch blijft drinken.
.
Naschrift 15 oktober: Intussen heeft de AfD ertoe opgeroepen ‘haar’ gierstboer te ondersteunen door daar en masse gierst te gaan kopen. Lekker hoor: Nazi-gierst van eigen bodem. De poster hiernaast stamt niet van de AfD; dat is een bitterzoete grap van tegenstanders.
.
Bij de Nederlandse boeren ligt het anders. Nederlanders kunnen hen niet boycotten, zelfs als ze dat zouden willen, want hun eten komt van Albert Heijn of Jumbo, herkomst onbekend, terwijl de producten van de boeren grotendeels naar het buitenland verkocht worden.
.
Bij mijn weten zijn de boeren die nu in Nederland protesteren geen bio-boeren, maar een beetje erg rechts en racistisch schijnen ze toch te zijn. Nu, daarin verschillen ze niet zo veel van de helft van de Nederlanders. Wat doe je aan boeren die protesteren met zware voertuigen? Ik weet het niet; de Nederlandse regering blijkbaar ook niet. Tanks inzetten is drastisch en erg on-Nederlands; ik vraag me af hoe ze dat in Frankrijk hebben aangepakt. De ergste raddraaiers van hun bed lichten en gevangenzetten gaat eigenlijk ook niet, want ze moeten oogsten, melken, ploegen en zaaien. Je kunt het land niet onbewerkt laten, het vee niet onverzorgd.
.
Deze boeren zullen zich slecht thuis kunnen voelen bij lavendelboer Baudet; bij Wilders misschien?

Visgeluk

Ineens stond ze er weer vandaag: de vrouw in de viskar op de markt, en ze stráálde. Naast haar stond een nog jonge, blozende man die energiek mee aanpakte. Twee kleine kinderen speelden winkeltje naast de kar.
.
Vóór de zomer zat er altijd een nurkse oude man op een stoeltje in de wagen. Vismatig stak hij geen poot uit; hij zat daar alleen maar. Was dat haar eerste man, haar vader?
.
Het was duidelijk: de visvrouw had nieuw geluk gevonden. Maar hoe moet ik haar uitleggen dat ik tijdens haar afwezigheid mijn eigen visgeluk in een andere kar gevonden had, bij een handelaar die ook Hollandse haringen verkoopt?

Lekker kagum

‘Ik heb lekker kagum,’ zei men op het schoolplein van de lagere school, ‘en jij niet,’ werd er vaak bij gezegd, of anders gedacht.
.
Kauwgum bestond in twee vormen: als kauwgumbal, te trekken uit de automaat, of in pakjes, waarvan ik mij vooral het minderwaardige, stinkerige merk Bazooka herinner. Smerig spul was dat, maar het ging vooral om de bijgesloten plaatjes: een stripverhaaltje in miniatuur. Mijn vroegste herinnering aan de kauwgumbal was dat ik van mevrouw Wenzel, een vriendin van mijn moeder, een cent kreeg om een kauwgumbal te gaan trekken. Het moet omstreeks 1952 zijn geweest. Gauw naar de Hogeweg, waar een automaat hing, maar wat een teleurstelling: de cent paste er niet in! Bedrukt naar huis, en wat bleek? De cent die ik had gekregen was nog van koningin Wilhelmina, en die waren iets groter dan die van Juliana. De cent geruild en zo werd alles toch nog goed.
.
Dit herinnerde ik mij toen ik van de week aan het begin van mijn huidige woonstraat een opengebroken kauwgumballenautomaat zag. Ja, die bestaan hier nog; in Nederland misschien niet meer? Deze was strategisch opgesteld bij de ingang van een basisschool. Het was de boef blijkbaar niet om het snoepgoed te doen geweest, want dat zat er nog in. Maar het bakje waar het geld in zat was er met aanzienlijk geweld uitgesloopt. Bij een balprijs van 10 cent zal daar misschien wel vijf Euro te roven zijn geweest!
.
Heel verbaasd was ik toen daar al na drie(!) dagen een bestelwagentje stond en er twee mensen bezig waren een geheel nieuwe automaat aan te brengen. Nou ja, geheel nieuw: bij nader inzien bleken bepaalde onderdelen van een ouder exemplaar te stammen, maar toch: het ding glanst verlokkender dan ooit. Niet alleen kauwgumballen, ook ander snoep wordt er nu aangeboden, en voor huiveringwekkende prijzen: 10, 20 en 50 cent! Het openbreken is lonender dan ooit.

Vegane kip

Vanmiddag heb ik min of meer per ongeluk een gerecht gegeten met daarin stukjes vegane kip. Een vegane kip is, zo begrijp ik, een knuffeldier dat een rijk en waardig leven heeft geleid met heel veel uitloop.
.
Het had een vleesachtige consistentie en je moest prettig even doorbijten, wat bij de hedendaagse niet-vegane kip, die eerder naar visstick neigt, niet altijd meer het geval is. Het was redelijk lekker, ook dankzij de bijgeleverde groentes en de goed gekruide saus, maar ik zal zoiets niet gauw nog eens bestellen. Hoe lekker het is hangt natuurlijk af van wat er verder nog te krijgen is. In een verarmd mijnstadje in de zuidelijke Oeral, waar ze alleen maar kool en oude aardappels met scheuten en putjes hebben, is zo’n gerecht beslist haute cuisine. En ook in onze Nederlandse hongerwinter zou het vlot van de hand zijn gegaan. Met de voedingswaarde zal het wel in orde zijn: de chemici hebben waarschijnlijk aan alles gedacht.
.
Vreemd vind ik vooral dat vegetariërs en veganisten hun verleden als vleeseters maar niet kwijt raken. Ze spreken van kip, vegane worst, vegetarische schnitzels; er zijn zelfs vegetarische slagers. Dat herinnert eraan dat het allemaal surrogaat is, met nep-vlees te maken heeft. Over twintig of vijftig jaar zijn er mensen die geen vleesetend verleden hebben. Ben benieuwd of zij gerechten gaan verzinnen die niet meer aan vlees doen denken.

Mini-herinneringen: vette happen

Samosoplusivanje was het woord waar ik vanochtend mee wakker werd. Het betekent ‘zelfbediening’ in het Joegoslavisch, tenminste dat dacht ik. Volgens Google translate moet het zijn: samoposluživanje; bijna goed dus. In het mild-socialistische Joegoslavië van 1965 en volgende waren dat restaurants waar het gemene volk en ook studenten uit het buitenland voor weinig geld een maaltijd konden gebruiken. Geen grote keuken natuurlijk, maar ook niet in strijd met de menselijke waardigheid. In Bulgarije had je ze ook, maar dat was echt communistisch en daar was het eten meteen veel smeriger: een closetpapierkleurige kwak puree met een onbestemde saus waarin enkele stukjes vlees dreven.
.
Wat deed ik in die landstreken? Natuurlijk was ik onderweg naar het Midden-Oosten, tot Joegoslavië liftend en daarna met de trein. Vliegtuigen waren nog te duur, en bovendien was ik benieuwd naar al die gebieden waar je dan doorheen kwam. Door vreemde wisselkoersen was de Balkan en wat daarna kwam spotgoedkoop. Pas in Turkije werd het eten echt lekker, te beginnen met de restauratiewagen die aan de grens aan de trein werd gekoppeld: een weelderig ingerichte Oostenrijkse Speisewagen van ongeveer 1912, goed geconserveerd.
.
In Nederland bestonden ook van die zelfbedieningsrestaurants. Je had Heck’s en Rutecks, allebei op het Rembrandtplein als ik mij goed herinner. Een biefstukje met gebakken aardappeltjes, huzarensalade, dat soort dingen. Gebutste schaaltjes van roestvrij staal. Echt eten kon je bij De Kroon, ook op het Rembrandtplein. Toen ik dat voor het eerst zelf betaalde kostte dat 25 gulden: niet weinig, en wat ik mij er vooral van herinner is mayonaise.

Broodintegratie

Als immigranten zich snel en goed in hun nieuwe land weten te integreren wordt dat algemeen positief beoordeeld. Dat is bij brood ook zo, maar ik betreur dat.
.
Duitsland heeft vanouds een zeer rijke broodcultuur. Met meer dan 3200 soorten brood is deze zelfs opgenomen onder het immaterieel cultuurgoed van UNESCO. Dat neemt niet weg dat enkele buitenlandse broodsoorten zich in Duitsland weten te handhaven. Dat gaat echter ten koste van hun eigenheid, van hun identiteit. Ik noem drie soorten:
.
De Franse baguette, het stokbrood, dat oorspronkelijk weer uit Oostenrijk kwam. Het hoort te worden samengesteld uit tarwemeel, water, gist en zout; het is knapperig en slank. Hier te lande is het vaak dik, fluffy en melkig en verliest daardoor iedere aantrekkelijheid. Waarom dan niet gewoon wittebrood?
.
De ciabatta uit Italië. Dezelfde ingrediënten als stokbrood, plus olijfolie. Erg lekker, als het goed gaat. Ik heb in Duitsland wel lekkere ciabatta gegeten, maar in meer dan de helft van de gevallen gaat het fout. Waar het aan ligt kan ik niet zeggen; ben geen broodkundige, maar als het mis is, is het goed mis. Greasy, matschig, flauw.
.
Sant’Abbondio is een broodsoort uit Tessino, die pas enkele jaren geleden hier werd ingevoerd. Het werd onmiddellijk mijn lievelingsbrood. Meerdere granen en pitten, ook iets van aardappel erin. Lange gisttijd. Veel water erin, luchtig en weinig volumineus. Lang houdbaar. Dit heb ik de laatste jaren steeds gegeten, behalve in de zomervakanties, want dan maakte de bakker het niet. Maar nu zit de klad erin, het brood lijkt ten offer gevallen aan de Leitkultur. Het wordt steeds massiever, smaakt steeds Duitser. Jammer.
.
Nee, voor brood is integratie niet zo best. Dan maar Duits Kartoffelbrot eten, of Wurzelbrot. Ik moet toch ook integreren?

Italiëreis 2018

Voordat nieuwe horizonten mij roepen (Utrecht! Freckenhorst!) wil ik mij de vakantie in Italië nog een keer herinneren, zodat zij niet ondergaat in de steeds sneller stromende rivier der vergetelheid. Enkele  hoogtepunten had ik al genoemd. Bezocht zijn Mantua en Padua, maar de eerste nacht heb ik doorgebracht in Stresa, waar ik afgesproken had mijn Australische vriend en reisgenoot op te pikken.
.
Met de trein naar Stresa, theoretisch lukt dat met de trein vanuit mijn woonplaats makkelijk in een dag. Ik had echter niet met de vernieuwingsdrang van de Deutsche Bahn gerekend. De lijn tussen Frankfurt en Kassel was grotendeels gesloten wegens werkzaamheden, de vroege trein vanuit Marburg zou op 25 juni niet rijden. Dat dwong me een dag tevoren naar Frankfurt te gaan en daar te overnachten. Onaangenaam, maar veel werd goedgemaakt door een avondeten in mijn geliefde Vietnamese restaurant, om de hoek bij waar ik vroeger woonde, dat nu echt knettergoed geworden is. En niks geen capsones daar; het blijft gewoon een buurtrestaurant en het heet Quán Văn, Schwarzburgstraße 74, voor als U eens in de buurt bent.
.
De treinreis was routine tot Bern, al rijd ik dat traject nooit. Daarna werd het mooi, tussen de Zwitserse bergen door, ondanks twee hele lange tunneltrajecten. De Exprestrein van Basel naar Milaan stopt ook in kleine Zwitserse stadjes als Visp en Brig: afgelegen, maar zwaar geïndustrialiseerde plaatsen. Dat verandert na de Italiaanse grens: die streek lijkt eerder armoedig. Vroeger kreeg je deze gebieden nauwelijks te zien, want er reden nachttreinen; van Brussel naar Milaan in ieder geval, misschien zelfs vanaf Amsterdam, dat weet ik niet meer.
.
Stresa was vanaf ± 1880 één van die oorden waar de fine fleur van Europa tot rust kwam, na wintermaanden van bals en ingespannen couponnetjes knippen. Langs de oever van het Lago Maggiore staan nog steeds joekels van Grand Hotels uit die tijd. Eén ervan is nog steeds op niveau. Het onze (Bristol) was afgezakt tot vier sterren, daar stopten nu ook bussen met reisgezelschappen. Maar het gaf toch een aardige indruk van het vroegere vakantieleven: ruime kamers, balkons met meerzicht, kostbare materialen, kroonluchters. Het indrukwekkendst waren de zwaar verzilverde olifanten en herten die vroeger de banketten moeten hebben opgesierd. Het meer blijft schitterend, vooral ook omdat er bijna op zwemafstand een paar leuke eilandjes in liggen.
.
Het stationnetje was wat vervallen, evenals de boemeltrein die door talloze treurige randgemeenten naar Milaan reed. Daar moest er worden overgestapt naar Mantua; ruim een uur wachten, en dat was niet prettig. Er was een scheidsmuur opgetrokken tussen de ruim twintig sporen en de grote hal, met heuse gates en veel politiecontrole. Deze hal is immers berucht om zijn zakkenrollers en bendes. U begrijpt: overwegend buitenlanders, uit landen als Sicilië en Calabrië. Koffietentjes en wachtkamers waren blijkbaar in die hal, en bij de sporen was vrijwel niets. De tsjoek tsjoek naar Mantua deed er een kleine twee uur over; kennelijk geen belangrijke verbinding. In Mantua een Bed&Breakfast, centraal gelegen, alles nieuw en high tech. Als zo vaak waren de haakjes en plankjes in de badkamer ten offer gevallen aan design; verder alles puik. Het ontbijt werd geserveerd door een academica uit de Punjab, wier man hier een mooie baan had gevonden. De vrees van mijn vriend dat hij op een continental breakfast zou moeten overleven werd niet bewaarheid. Ze strapazzeerde de eieren als de beste.

Stresa, Hotel Bristol

Hotel Bristol, zilveren hert

Lago Maggiore

 

Sabbioneta

29 juni. In 1556 behaagde het hertog Vespasiano Gonzaga Colonna van Mantua een nieuwe hoofdstad te laten bouwen. Een oude hoofdstad kan immers zo vervelen: denk aan Rio de Janeiro of Rangoon. Maar een nieuwe hoofdstad moest in de oude tijd wel een zinvolle locatie hebben: iets aan een rivier of een kruispunt van wegen, en dat had het uitverkoren gat Sabbioneta helemaal niet: het ligt eigenlijk helemaal nergens. Blijkbaar wilde er ook niemand heen, en toen de hertog in 1591 overleed werd het project niet voortgezet. Iets Romeins of Gothisch van daarvoor was er niet; wat overblijft is dus een zuiver renaissancestadje (afb. 1–2). Een hertogelijk paleisje, schattig, maar duidelijk tweederangs. Opvallend waren de olifantenfresco’s in één van de zalen: op iedere olifant rust een veel te grote hand (afb 3). Mij werd uitgelegd dat het een embleem was, verwijzend naar de onderwerping van de natuur door de mens. Er was een heel aardig theater, voltooid in 1590 (afb. 4), dat geïnspireerd is op het Teatro Olimpico in Vicenza; verscheidene kerkjes en herenhuizen en tot slot een echte verrassing, een kerk waarin je regelrecht de hemel in keek doordat de rechte muren optisch naadloos overgingen in de hoge koepel. Dat was een momento wow, zoals de reclamejongens hier dat noemen. Volledig onfotografeerbaar dit effect, althans door mij. In deze kerk ligt de hertog begraven, temidden van een keur van kostbare marmersoorten (afb. 5).
.
Waar te eten? De Snack Bar Stazione (afb. 6) leek eerst niet zo verlokkend, maar het was de warmste dag van de vakantie en we wilden er in ieder geval iets koels drinken. De stazione is nu de bushalte; vroeger stopte er een tram. Voor de dertig kilometer vanuit Mantua heeft bus 17 een uur nodig, waarbij een hele reeks doodstille polenta-dorpjes wordt aangedaan.
Maar het woord Snack Bar betekent blijkbaar iets anders dan in het Nederlands. Hier was geen frikandel of fabrieksvoer te bekennen; integendeel, het was een beetje boerse zaak, waar traditioneel voedsel goudeerlijk en lekker werd bereid. Wij bestelden risotto met asperges vooraf en vervolgens stufato d’asino; ja, U hoort het goed: een ezelragoût, met polenta erbij. Hoewel ik nooit voedsel fotografeer maak ik voor dit heerlijke gerecht graag een uitzondering (afb. 7).

1. Sabbioneta

2. Sabbioneta

3. Olifantenfresco’s

4. Theater

5. Graf Hertog Vespasiano

6. De halte. Foto Arbalete

Ezelragoût

Voedselschaarste

De nazomer is voorbijgegaan in vrijwel totale pruimenloosheid. Ik ben maar twee dozen Zwetschgen tegengekomen, die er niet goed uitzagen. En dat terwijl Duitsland in de nazomer anders altijd wordt bedolven onder miljarden pruimen. Voor appels moest ik € 3,49 per kilo betalen, de boter kost net zo veel als in de tijd dat het nog een luxeartikel was en het brood wordt ook steeds duurder. Wat is er toch aan de hand met het voedsel? Chinezen kopen onze melkprodukten; op kostbaar akkerland wordt benzine verbouwd. Was er nachtvorst in de bloeitijd van de fruitbomen? ik was toen ziek, kon er niet op letten.

Niet dat er in Duitsland nu dadelijk een hongersnood uitbreekt; nee, nog lang niet. Bovendien zou het waarschijnlijk iedereen goed doen, slechts de helft te eten van wat er nu naar binnen gewerkt wordt. En zolang er zuurkool is zullen we niet aan scheurbuik sterven. Maar als de prijzen zo stijgen kan dat de sociale onrust versterken. En het herinnert ons er even aan hoe kwetsbaar onze samenlevingen zijn. Zoiets ouderwets als voedselschaarste zou best weer terug kunnen komen.